Vaaz Dilinin Nöro-Linguistik Programlama (NLP) Bağlamında Analizi: Kuramsal Bir İnceleme ve Hutbe Örneği
Author :
Abstract
Vaaz geleneği tarihsel olarak bireyin duygu, davranış ve değer dünyasına hitap eden güçlü sözlü iletişim türlerinden biri olmakla birlikte, modern dönemde dinleyici profili ve iletişim ortamı önemli ölçüde değişmiştir. Bu nedenle vaaz dilinin kavramsal, psikolojik ve dilsel boyutlarının güncel iletişim kuramları ışığında incelenmesi bir ihtiyaç hâline gelmiştir. Bu çalışma, dinî iletişimin temel araçlarından biri olan vaazın etkililiğini, Nöro-Linguistik Programlama (NLP) teknikleri bağlamında yeniden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın problemi, vaazlarda kullanılan dil ve üslubun dinleyici üzerindeki etkisinin hangi dilsel ve zihinsel süreçlerle güçlendirilebileceğine ilişkindir. Bu doğrultuda çalışma, NLP’nin temel varsayımları, modelleme yaklaşımları, dil kalıpları ve telkin tekniklerini, klasik vaaz literatürü ve Diyanet İslâm Ansiklopedisi’ndeki “Vaaz” maddesiyle karşılaştırmalı biçimde ele almaktadır. Çalışmada nitel betimsel yöntem kullanılmış, ilgili literatür taranmış ve Diyanet İşleri Başkanlığı’na ait bir hutbe metni NLP’nin dilsel ve zihinsel süreç odaklı analiz kategorilerine göre incelenmiştir. Sonuç olarak, NLP tekniklerinin -özellikle metafor, yeniden çerçeveleme, rapport, hikâyeleştirme ve odaklayıcı dil kalıplarının- vaazın bilişsel ve duygusal etkisini artırabileceği; ancak dinî bütünlüğü zedelememesi için bilinçli ve sınırlı kullanım gerektirdiği tespit edilmiştir.
Keywords
Abstract
Preaching has historically functioned as a powerful medium of religious communication, shaping emotional, behavioral, and moral dimensions of individuals. However, changing audience profiles and contemporary communication dynamics require a renewed examination of the linguistic and psychological foundations of preaching. This study aims to reevaluate the effectiveness of religious preaching (vaaz) through the theoretical and practical framework of Neuro-Linguistic Programming (NLP). The central problem of this research concerns how the language and style employed in preaching can be strengthened through linguistic and cognitive mechanisms. Accordingly, the study analyzes NLP’s core assumptions, modelling strategies, language patterns, and suggestive techniques in comparison with the classical literature on preaching and the “Vaaz” entry in the Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. A qualitative descriptive method was adopted, using direct quotations from the relevant literature and interpreting them within an analytical framework; additionally, a sermon text published by the Presidency of Religious Affairs was analyzed according to NLP’s linguistic and cognitive process categories. Findings indicate that NLP techniques -particularly rapport building, metaphorical framing, reframing, storytelling, and focused linguistic patterns- may enhance the cognitive and emotional impact of preaching when used appropriately. Nevertheless, these techniques must be employed with caution to preserve the theological integrity and spiritual purpose of the sermon. Overall, the study suggests that integrating NLP-based communication strategies into preaching may contribute to more effective, engaging, and transformative religious messages.
