Author :
Abstract
Psikolojik savaş ya da propaganda anlamı taşıyan bir takım dinsel eylem ve ritüellerin sosyolojik bir bakışla ele alınması, önemli araştırma konularından biridir. Bu perspektiften bütün dinsel sembol ve ritüellere bakıldığında bunların göründüğünün dışında ayrıca topluma vermek istedikleri birçok deruni, gizemli ve sözsüz mesajlar içerdikleri göze çarpmaktadır. Bu bağlamda Hz. Muhammed’in düşmanları korkutmak ve sindirmek için savaşlarda ateş yakması, tekbir getirmesi, şairlerden yararlanması vb. gibi uygulamalar, bunlardan bazılarıdır. Bu tür eylemler, psikolojik savaş mantığı içerisinde düşmanlara bir korku verilerek onların savaşma azim ve moralini bozmaya yöneliktir. Bunlar yanında İslam’da beş vakit, Cuma ve bayram namazlarının topluca (cemaatle) kılınmasının, bir ibadet olmasının yanında ayrıca düşmanlara karşı kalabalık, güçlü ve heybetli görünme gibi bir anlamı da vardır. Diğer yandan daha büyük bir insan kitlesi ile gerçekleştirilen hac ibadetinde bu güçlü ve görkemli görünme anlayışı, doruk noktasına ulaşmaktadır. Çünkü bu ibadetteki eylemler, uluslararası bir nitelik kazanarak evrensel bir gösteriye dönüşmektedir. Özellikle de telbiye, iztiba, remel, hervele, şeytan taşlama vb. gibi sembolik söylem ve eylemlerin bir gösteri/gösteriş anlamı taşıdığı anlaşılmaktadır. Zira Hz. Muhammed, Müşriklere karşı güçlü, heybetli, azimli ve kararlı görünmek için tavafta bizzat iztiba ve remel, sa’yda hervele yapmış ve ashabına da tavsiye etmiştir.
Keywords
Abstract
It is one of the important research subjects to consider a set of religious action and rituals with a meaning of pyschological war or propaganda in a sociological viewpoint. When all of the religious symbols and rituals are considered from this perspective, it attracts the attention that they include many spiritual, mysterious and nonverbal messages that they desire to give to the society except from these symbols and rituals. In this context, the implementations such as making a fire, saying Allahuekber, getting benefit from poets are some of them that Muhammad used during wars in order to frighten and settle the enemies hash. Such kind of actions are associated with weakening the enemies’ resolve and demoralizing them to wage war as the enemies are frightened in a pyschological war logic. Furthermore, the performance of five-time, Friday salaats and salaat al eid in Islam with the community has also meaning such as looking crowded, strong and stupendous against the enemies beside being a worship. On the other hand, this percept of seeming strong and magnificent in the hadj worship which is made with greater crowd of people reaches to the peak point. Since the actions in this worship turn into a universal show by gaining an international quality. Especially, it is understood that the symbolical statements and actions such as talbiyah, iztibah, remel, herwele, stoning the devil have a meaning of show/ vanity. Since Muhammad personelly made the iztibah and remel, herwele in sa’y in order to seem strong, stupendous, determined and decisive against the polytheists and he recommended them to his companions.
Keywords
- Ahmet Cevdet Paşa (1977). Peygamberlerin Kıssası ve Halifelerin Tarihi, Sadeleştiren: Ali Arslan,
- Ahmet Cevdet Paşa (1977). Peygamberlerin Kıssası ve Halifelerin Tarihi, Sadeleştiren: Ali Arslan, Cilt:1, İstanbul: Arslan Yayınları.
- Akarcalı, Sezer (2003). II. Dünya Savaşında Propaganda, Ankara: İmaj Yayınları.
- Akdoğan, Bayram (2013). “Çeşitli Yönleriyle Ezanlarımız”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 18, Sayı:29, ss.9-62.
- Akyüz, Niyazi ve Çapcıoğlu, İhsan (2015). “Dini Tecrübenin İfade Şekilleri”, Din Sosyolojisi El Kitabı, 3. Baskı, Ed. Niyazi Akyüz ve İhsan Çapcıoğlu, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Andı, M. Fatih (1990). “Sembolizm” Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, Cilt:3, İstanbul: Risale Basım Yayın.
- Apaydın, Yunus (2006). İlmihal-I (İman ve İbadetler), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.Aysun, Esra (1993). “Psikolojik Savaşın Türkçesi: Su Uyur Düşman Uyumaz”, Parlamenter Dergisi, Yıl:1, Sayı:10.
- Barthes, Roland (2014). Göstergebilimsel Serüven, Çev. Mehmet Rıfat ve Sema Rıfat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Bayraktar, İbrahim (1992). “Bayram”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 5, İstanbul, ss.259-261. Bayraktar, Mehmet (1987). İslam İbadet Fenomenolojisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Bogdanor, Vernon (2003). Blackwell’in Siyaset Bilimi Ansiklopedisi, Cilt:2, Ankara: Ümit Yayıncılık.
- Bozkurt, Nebi (1992). “Bayram Kutlamaları”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt:5, İstanbul, ss.261- 263.
- Buhari, Muhammed b. İsmail (1981). el-Cami’u’s-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları .Cox, James L. (2004). Kutsalı İfade Etmek, Çev. Fuat Aydın, İstanbul: İz Yayıncılık.
- Çetin, Abdurrahman (1995). “Ezan”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 12, ss.36-38.
- Daryal, Ali Murat (1994). Dini Hayatın Psiko-Sosyal Temelleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
- Demir, Ömer ve Acar, Mustafa (1997). Sosyal Bilimler Sözlüğü, Ankara: Vadi Yayınları.
- Demir, Yalçın Köksal (2006). Soğuk Savaş Sırasında Amerikan Propagandası-Türkiye Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dönmezer, Sulhi (1984). Toplumbilim, 9. Baskı, Ankara: Savaş Yayınları.
- Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as (1981). es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Eker, Kemal (1980). “Psikolojik Savaş ve Genel İlkeleri”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, Sayı: 275, ss.58- 64.
- Ertekin, Yücel (2000). Halkla İlişkiler, Ankara: Yargı Yayınevi.Erul, Bünyamin (2007). İslam’a Giriş-Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar-, 2. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Fayda, Mustafa (1992). “Bilal-i Habeşi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul, ss.152-153.
- Freyer, Hans (1964). Din Sosyolojisi, Çev. Turgut Kalpsüz, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını.
- Germond, Jack W. ve Witcover, Jules (1988). Whose Broad Stripes and Bright Stars?, The Trivial Pursuit of Presidency.
- Günay, Ünver (2000). Din Sosyolojisi, 3. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları.
- Günay, Ünver (2015). “Din Sosyolojisinin Yöntem ve Teknikleri”, Din Sosyolojisi El Kitabı, Ed. Niyazi Akyüz ve İhsan Çapcıoğlu, 3. Baskı, Grafiker Yayınları, ss.149-168.
- Güneş, Abdurrahman (2020). Haccın Sosyolojik Analizi (Elazığ Örneği), Ankara: Berikan Yayınları.
- Hadislerle İslam, (2013). Cilt:4, 2. Baskı, Ed. M.Emin Özafşar vd. Diyanet İşleri BaşkanlığıYayınları. Kağıtçıbaşı, Çiğdem (1983). İnsan ve İnsanlar, 5. Basım, İstanbul: Beta Basım-Yayım.
- Hamidullah, Muhammed (1984). “İslam’da Hac”, Çev. Mehmet Akif Aydın, İslam Tetkikleri Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1-4, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Hamidullah, Muhammed (1991). Hz. Peygamberin Savaşları, Çev. Salih Tuğ, İstanbul: YağmurHamidullah, Muhammed (1993). İslam Peygamberi, Çev. Salih Tuğ, Cilt: 2, 5. Baskı, İstanbul: İrfan Yayınculuk.
- Hanbel, Ahmed b. (2001). Müsned, Tahkik: Şuayip el-Arnaut, Beyrut: Müessetür-Risale, Cilt: 13. Hançerlioğlu, Orhan (1977). Felsefe Sözlüğü, Ankara: Remzi Kitabevi.
- İbn Hişam (1994-a). İslam Tarihi-Siret-i İbn-i Hişam Tercemesi, Çev. Hasan Ege, Cilt: 3, İstanbul: Kahraman Yayınları.
- İbn Hişam (1994-b). İslam Tarihi-Siret-i İbn-i Hişam Tercemesi, Çev. Hasan Ege, Cilt:4, İstanbul:İbn İshak, Muhammed (1991). Siyer (Peygamber Tarihi), Çev. Sezai Özel, Yayına Hazırlayan: Muhammed Hamidullah, 2. Baskı, İstanbul: Akabe Yayınları.
- İbn Manzur, Lisanü’l-Arab, Daru’l-fikr, Beyrut, 1994, Cilt: 13.İlhan, Suat (2002). Neden Türkiye, Ankara: Asam Yayınları.
- İsambert, F.A.(1992). “Din Fenomenolojisi”, Çev. Zeki Özcan, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 4, Cilt: IV, ss.355-366.
- Kaplan, Kadir (2017). “Kitapların Kapak Tasarımlarındaki Mesajlarda Kullanılan Propaganda Teknikleri”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6 (3), ss.1574-1589.
- Karaca, Faruk (2015). “Psikolojik Perspektiften Hac”, Bütün Yönleriyle Hac (Tatışmalı İlmi Toplantı-23-24 Kasım 2012), İstanbul: Ensar Yayınları.
- Karaman, Esra (2017).“Roland Barthes ve Charles Sanders Peirce’in Göstergebilimsel Yaklaşımlarının Karşılaştırılması”, İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, Sayı: 34, ss.25-36.
- Karaman, Hayrettin (1993). “Cuma”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 8, İstanbul, ss.85-89.
- Karataş, İbrahim (2008). İletişim Anlamında Psikolojik Savaş ve Propaganda, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Kesimli, Hulusi (1961). “Psikolojik Harp”, Ordu Dergisi, Sayı: 197-198, İstanbul: Kara Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi.
- Kehrer, Günter (2007). “Din Sosyolojisi”, Çev. M. Emin Köktaş, Din Sosyolojisi, Derleyen; Yasin Aktaş ve M. Emin Köktaş, 3. Baskı, Ankara: Vadi Yayınları.
- Kirman, Mehmet Ali (2011). Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, İstanbul: Rağbet Yayınları.Kissenger, Henry (2016). Diplomasi, Çev. İ. Kurt, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Köksal, Mustafa Asım (1987). İslam Tarihi-Hz. Muhammed ve İslamiyet, Cilt: 3, İstanbul: Şamil Yayınevi.
- Köksal, Mustafa Asım (1989-a). İslam Tarihi-Hz. Muhammed ve İslamiyet, Cilt: 4, İstanbul: ŞamilKöksal, Mustafa Asım (1989-b). İslam Tarihi-Hz. Muhammed ve İslamiyet, Cilt: 10, İstanbul: ŞamilKrech, David, Crutchfield, Richard S. ve Ballachey, Egerton L., (1983). Cemiyet İçinde Fert, Çev. Mumtaz Turhan, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Küçükaşcı, Mustafa Sabri (2013). “Evliya Çelebi’nin Haccı”, Ed. Coşkun Yılmaz, Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi, İstanbul: Step Ajans Yayıncılık, ss.285-292.
- Le Bon, Gustave (2014). Kitleler Psikolojisi, Çev. Hasan Can, Ankara: Tutku Yayınevi.
- Malinowski, B. (1990). Büyü, Bilim ve Din, Çev. S. Özkal, İstanbul: Kabala Yayınları. Müslim b. Haccac (1981). el-Cami’u’s-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Nesai, Ahmed b. Şuayb (1981). es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Okumuş, Ejder (2002). Gösterişçi Dindarlık, İstanbul: Pınar Yayınları.
- Oskay, Ünsal (1992). Kitle Haberleşme Teorilerine Giriş, İstanbul: Der Yayınları.
- Önkal, Ahmet (1981). Resulullah’ın İslam’a Davet Metodu, Konya: Hayra Hizmet Vakfı Yayınları.
- Örnek, Sedat Veyis (1971). Etnoloji Sözlüğü, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya FakültesiÖz, Mustafa (2013). “Zülfikar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 44, İstanbul, ss.553-554.
- Özcan, Abdulkadir (1996). “Hac (Osmanlı Dönemi)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt:14, İstanbul, ss.400-408.
- Özcan, Nuri (2003).”Mehter”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 28, Ankara, ss.545-549.
- Özdemir, Nutku (1992). “Bayram-Osmanlı Dönemi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 5, ss.263-Qualter, Terence H.(1980). “Propaganda Teorisi ve Propagandanın Gelişimi”, Çev. Ünsal Oskay, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 35, Sayı: 1, ss.255-307.
- Roberts, Keit A. (1990). Religion in Sociological Perspective, California: Wadsworth Pub. Com. Belmant.
- Schimmel, Annemarie (2004). Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri, Çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Smart, Ninian (1992). “Din ve İnsan Tecrübesi”, Çev. Ali İhsan Yitik, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 7.
- Şeriati, Ali (2001). Hac, Çev. Ejder Okumuş, 2. Baskı, İstanbul: Şura Yayınları.
- Taberi, Ebu Cafer Muhammed B. Cerir (1982). Tarih-i Taberi Tercemesi, Çev. M. Faruk Gürtunca. Cilt: 2, 2. Baskı, Konya: Can Kitabevi.
- Taplamacıoğlu, Mehmet (1983). Din Sosyolojisi, 3. Baskı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tarhan, Nevzat (2002). Psikolojik Savaş-Gri Propaganda, 4. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Terzi, Mustafa Zeki (2009). “Savaş”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 36, İstanbul, ss.194-195.
- The New Encyclopedia Britannica (1991). “propaganda”, Vol. IX, 15th Edition Micropaedia Ready Referance, Chicago.
- Tirmizi, Muhammed b. İsa (1981). es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Tzu, Sun (2001). Savaş Sanatı, Çev. Adil Demir, İstanbul: Kastaş Yayınevi.
- Uludağ, Süleyman (1992). İslam Açısından Musiki ve Sema, 2. Baskı, İstanbul: Marifet Yayınevi.Uzunpostalcı, Mustafa (1993). “Cemaat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 7, İstanbul, s.288. Ülken, Hilmi Ziya (1969). Sosyoloji Sözlüğü, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Ünal, Mustafa (1999). Din Fenomenolojisi-Tarihçe-Yöntem-Uygulama, Kayseri: Geçit Yayınları.
- Wach, Joachim (1987). Din Sosyolojisine Giriş, Çev. Battal İnandı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
- Weber, Max (1998). Sosyoloji Yazıları, Çev. Taha Parla, İstanbul: İletişim Yayınları.Weber, Max (2012). Din Sosyolojisi, Çev. Latif Boyacı, İstanbul: Yarın Yayınları.
- Vakidi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer (1984). Kitabü’l-Meğazi, I, Tahkik: Marsden Jones, Beyrut.
- Volkan, Vamık D. (1993). Politik Psikoloji, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
- Yaman, Ahmet (2009). “Savaş”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 36, İstanbul, ss.189-194.
- Yörükoğlu, Tahir (2012) İstihbarat Servislerinde Beyin Yıkama, İstanbul: Kum Saati Yayınları.
- Zebidi (1988). Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Çev. Kamil Miras, Cilt: 10, 8.Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
