Author :
DOI : 10.29228/tbd.2007.46975
Year-Number: 2020-29
Yayımlanma Tarihi: 2020-12-24 17:09:06.0
Language : Türkçe
Konu : Temel İslam Bilimleri
Abstract
Fıkhın gerek bir ilim dalı olarak ve mezhepler çerçevesindeki gelişiminin, gerekse bölgeler arası intikal süreçlerindeki izinin sağlıklı bir şekilde sürülebilmesi için muayyen bir fıkıh havzası veya bu havzadaki belli bir ülke/bölgenin çok yönlü bir tahlile ihtiyacı vardır. Fıkıh ilmi ve fıkhî mezheplerin coğrâfî mekan, siyâsî ve tarîhîsüreç, sosyolojik altyapı gibi unsurlar çerçevesinde belli bir havzada olgunlaştığı ve zamanla o havzanın rengine büründüğü düşünüldüğünde, fıkhî gelişimin kendisini çevreleyen bu unsurlarla birlikte ele alınarak değerlendirilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, Mısır özelinde olmak üzere, târîhî süreçte fıkıh mezheplerinin gelişimi, sivil fıkıh tedrisatı ve hukuk müessesesi gibi bazı açılardan fıkhın siyâset ile olan irtibatı ele alınarak Mısır’daki fıkhın gelişiminde siyâsî unsurların tesiri tespit edilmeye çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
In order to better understand the development of Fiqh both as a branch of science and sect, along with its transition among regions, it needs to perform a multidimensional analysis of a particular Fiqh basin, country or a region. When it is considered that Fiqh both as a science and as a sect has matured in a certain basin through geographical, political and historical processes around sociological elements and take the form of that specific basin, it becomes clear that the development of Fiqh should be considered with the surrounding elements. In this study, as a particular case of Egypt, the influence of political elements on the development of Fiqh in Egypt is examined by taking into consideration the development of Fiqh sects in the historical process and the link of Fiqh with politics in certain aspects such as the education of civil Fiqh and its legal institution.
Keywords
- Abdurrahman Atçıl, “Memlüklerden Osmanlılar’a Geçişte Mısır’da Adlî Teşkilat ve Hukuk”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 38 (2017), 89-121. https://doi: 10.26570/isad.347710
- Ağırakça, Muhammed Hamidullah, Mısır’da Kanunlaştırma Hareketleri. İstanbul: Akdem Yayınları, 2013.
- Akgündüz, Ahmet, Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1986.
- Arabî, Hişâm Yüsrâ, Cuġrâfiyyetü’l-meẕâhibi’l-fıḳhiyye. Kahire: Dâru’l-Besâir, 1426/2005.
- Âşûr, Saîd Abdülfettâh, el-‘Aṣru’l-Memlûkî fî Mıṣr ve’ş-Şâm. Kahire: Dâru’n- Nehdati’l-‘Arabiyye, 2. Basım. 1976.
- Âşûr, Saîd Abdülfettâh, el-Mücteme‘u’l-Mıṣrî fî ‘asri selâṭîni’l-Memâlîk. Kahire: Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, 1992. 94el-Vaḳāiu‘l-Mıṣriyye, 2 Muharrem 1350/20 Mayıs Çarşamba 1931, sy. 53, 17. 95Yüsrâ el-Arabî, Cuġrâfiyyetü’l-meẕâhibi’l-fıḳhiyye, 14.
- Atâullâh, Hıdr Ahmed, el-Ḥayâtü’l-fikriyye fî Mıṣr fi’l-‘asri’l-Fâṭımî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1134/1989.
- Aydın, Mehmet Akif, “Muhammed Kadri Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/546. İstanbul: Ali Rıza Baskan Güzel Sanatlar Matbaası, 1998.
- Bağdâdî, Abdülkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
- Bağdâdî, Ahmed Muhammed, Şer‘iyyetü’ṣ-ṣalṭanati’l-Eyyûbiyye. Kahire: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 1425/2004.
- Baldvin, James E., Islamic Law and Empire in Ottoman Cairo. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017.
- Bitâvî, Hasen Ahmed, Ehlü’l-‘imâme fî Mıṣr: ‘Aṣru selâṭîni’l-Memâlîk. Kahire: Ayn li’d-Dirâsât ve’l-Bühûsi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâiyye, 2007.
- Bozbaş, Fatiha, Fethinden Günümüze Mısır’da Fıkıh Tarihi. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
- Derdûr, İlyâs, Târîḫu’l-fıḳhî’l-İslâmî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1431/2010.
- Ebû Şâme el-Makdisî, Ebü’l-Kāsım Şihâbüddîn Abdurrahman b. İsmâîl b. İbrâhim, Kitâbü’r-Ravżateyn fî aḫbâri’d-devleteyn. tlk. İbrâhîm Şemsüddîn Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 5 Cilt. 1422/2002.
- Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed, eş-Şâfiî: Ḥayâtuhû ve ‘asruhû, ârâuhû, ve fıḳhuhu. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 2. Basım. 1978.
- Etrûşî, Mustafa Selîm, el-Kaẓâ fî Mıṣrve’ş-Şâm fi’l-‘ahdi’l-Eyyûbî. Amman: Dâru Decle, 2007.
- Ganâim, Muhammed Nebîl, Medârisü Mıṣri’l-fıḳhiyye fi’l-ḳarni’s̱-s̱âlisi’l-hicrî. Kahire: Dâru’l-Hidâye, 1419/1998.
- Halîfî, Abdülazîz b. Sâlih, el-İḫtilâfü’l-fıḳhî fî meẕhebi’l-Mâlikî: Muṣtalaḥâtuhû ve esbâbuhû. by., 1414/1993.
- Hasan, Ali İbrâhîm, Mıṣr fi’l-‘uṣûri’l-vüsṭâ mine’l-fetḥi’l-‘arabîile’l-fetḥi’l- Osmânî. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1947.
- Hasen, Alîİbrâhîm, Târîḫu Cevher es-Ṣıkıllî. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l- Mısriyye, 2. Basım. 1963.
- Heykel, Muhammed Hüseyn, Terâcimu Mıṣriyye ve Ġarbiyye. Kahire: Dâru’l- Maarif, 1980.
- Huccî, Hayât Nâsır, “el-Kaẓâ ve’l-ḳuḍât fî Mıṣr fî ‘ahdi’n-Nâsır Muhammed b. Kalâvûn”. Dirâsât, 13/12 (1986),65-95.
- Hudari Bey, Muhammed, Târîḫu’t-teşrî‘i’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 8. Basım. 1387/1968.
- Huseyn, Hamdî Abdülmün‘im Muhammed, Dirâsât fî târîḫi’l-Eyyûbîyyîn ve’l- Memâlîk. İskenderiye: Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmiiyye, 2000.
- Huseyn, Muhammed Kâmil, fî Edebi Mıṣri’l-İslâmiyye.Kahire: Müessesetü’l- Hindâvî, 2014.
- İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillah b. Abdilhakem, Fütûḥu Mıṣr ve Aḫbâruhâ. thk. Muhammed b. Şiştâvî b. Süleymân. Kahire: Dâru’tTevfîkıyye, 2014.
- İbn Asâkir, Ebü’l- Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyned- Dımaşkî, thk. Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
- İbnHaldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed b. Haldûn, Târîḫu İbn Ḥaldûn: Kitâbü’l-‘İber ve dîvânü’l-mübtede’ ve’l-ḫaber fî eyyami’l-‘Arabve’l‘Acem ve’l-Berber ve men ‘âsarahum min ẕevi’ṣ-ṣulṭâni’l-ekber. thk. Halîl Şehâde vd. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1421/2000.
- İbn Hallikan, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. EbîBekr el-Bermekî, Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâ’ü enbâ’i’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1972.
- İbn İyâs, Ebü’l-Berakât Zeynüddîn Muhammed b. Şehâbiddîn Ahmed b. İyâs el-Hanefî, Bedâ’i‘u’z-zühûr fî veḳā’i‘i’d-dühûr. 5 Cilt. by.: Matbaatu’ş-Şa‘b, 1960.
- İbn Müflih, Ebû İshâk Burhanüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh er- Râmînî, el-Maḳṣadu’l-erşed fî ẕikri aṣḥâbi’l-İmâm Aḥmed. thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymîn. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1990.
- İbn Receb el-Bağdâdî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed, eẕ- Ẕeyl ‘alâ ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile. thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymîn. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1425/2005.
- İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Yûsuf el-Atabekî, en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire. 16 Cilt. Kahire: Vezâretü’s-sekâfe, 1383/1963.
- İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Yûsuf el-Atabekî, Menhelü’ṣ-ṣâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-Vâfî. nşr. Muhammed Muhammed Emîn vd. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l‘Amme, 1984.
- İbn Vasıl, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sâlim b. Nasrillâh et-Temîmî, Müferricü’l-kürûb fî aḫbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâlüddîn Şeyyâl. 5 Cilt. Kahire: Dâru’lKütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1377/1957.
- İbrâhîm, Ahmed Muhammed Ahmed, el-Ḥayâtü’s̱-s̱eḳāfiyye fî Mıṣr münẕü’l- fetḥi’l-İslâmî ve ḥattâ nihâyeti’l-‘aṣri’l-Fâṭımî el-evvel. Kına: Câmiatü Cenûbu’l-vâdî, Külliyyetü’l-âdâb, Kısmu’t-târîh, Doktora Tezi, 1425/2004.
- İbyânî, Muhammed Zeyd, Şerḥu’l-aḥkâmi’ş-şer‘iyye fi’l-aḥvâli’ş-şaḥsiyye. thk. Muhammed el-Gâzî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.
- İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî el-Ümevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfi‘iyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1407/1987.
- Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl ‘İyâz b. Mûsa b. ‘İyâz el-Yahsûbî, Tertîbü’l-medârik ve taḳrîbü’l-mesâlik li-ma‘rifeti a‘lâmi meẕhebi Mâlik. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l‘İlmiyye, 1418/1998.
- Karaman, Hayreddin, “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/1-14. İstanbul: Ali Rıza Baskan Güzel Sanatlar Matbaası, 1998.
- Köse, Saffet, İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2012. Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed, Cevâhiru’l-muḍıyye fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefîyye, thk. ‘Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 5 Cilt. Kahire: DâruHicr,
- Lombardi, Clark B., State Law as Islamic Law in Modern Egypt. ed. Ruud Peters vd. Leiden-Boston: Brill Academic Publishers, 2006.
- Mâcid, Abdülmün‘im, et-Târîḫu’s-siyâsî li-devleti selâṭîni’l-Memâlîk fî Mıṣr: Dirâse taḥlîliyye li’l-izdihâr ve’l-inhiyâr. Kahire: Mektebetü’l-Enclo el-Mısriyye, 1988.
- Mâcid, Abdülmün‘im, Nüẓûmu devleti selâṭîni’l-Memâlîk. Kahire: Mektebetü’l-Enclo, 2. Basım. 1979.
- Mâcid, Abdülmün‘im, Nüẓumu’l-Fâṭımiyyîn ve rusûmuhum fî Mıṣr. Kahire: Mektebetü’l-Anglo el-Mısriyye, 3. Basım. 1985.
- Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî b. Abdülkâdir b. Muhammed, İtti‘âẓü’l- ḥunefâ’ bi-aḫbâri’l-e’immeti’l-Fâṭımiyyîn el-ḥulefâ’, thk. Cemâlüddîn Şeyyâl. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb, 2. Basım. 1416/1996.
- Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî b. Abdülkâdir, el-Mevâ‘iẓ ve’l-i‘tibar bi- ẕikri’l-ḫıṭaṭ ve’l-âs̱âr: el-Ḫıṭaṭü’l-Maḳrîziyye. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dînîyye, 2. Basım. 1987.
- Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî b. Abdülkâdir, el-Muḳaffa’l-kebîr. thk. Muhamed Ya’lâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1411/1991.
- Marx, Karl, Die Frühschriften. Stuttgard: Alfred Kröner Verlag, 1953.
- Minyâvî, Muhammed Haseneyn b. Muhammed Mahlûf el-Adevî, Muḳārenâtü’t-teşrî‘iyye: Tatbîḳu’l-ḳānûni’l-medenî ve’l-cinâî ‘alâ meẕhebi’l-İmâm Mâlik. thk. Muhammed Ahmed Sirâc vd. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
- Mustafa, Mahmûd, el-Edebü’l-‘arabî fî Mıṣr mine’l-fetḥi’l-İslâmî ilâ nihâyeti’l- ‘asri’l-Eyyûbî. by: Dâru’l-Kâtibi’l-‘Arabî, 1387/1967.
- Münzirî, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm b. Abdilkavî b. Abdillâh, et-Tekmile li-Vefeyâti’n-neḳale. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım. 1405/1984.
- Öz, Mustafa, “İsmâiliyye Mezhebi”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. 605-645. İstanbul: İlmi Neşriyet, 1993.
- Özkaya Özer, Sevda, “Modernleşme Sürecinde Mısır’da Karma Mahkemeler Kurulması Meselesi”. Turkish Studies, 9/4, (İlkbahar 2014), 927942. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.6984
- Özkaya Özer, Sevda, Osmanlı Devleti İdaresinde Mısır (1839-1882). Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
- Poole, StanleyLane, Târîḫu Mıṣr fi’l-‘uṣûri’l-vüsṭâ. çev. thk. tlk. Ahmed Sâlim Sâlim. Kahire: Dâru’l-Mısriyyeli’l-Bennâniyye, 1435/2014.
- Sallâbî, Ali Muhammed, Selâḥüddîn el-Eyyûbî ve cühûdühû fi’l-kaẓâ’ ‘ale’d- devleti’l-Fâṭımiyye ve taḥrîri beyti’l-Maḳdis. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1429/2008.
- Selîm, Mahmûd Rızk, Mevsû‘atü ‘aṣri selâṭîni’l-Memâlîk ve netâcühü’l-‘ilmî ve’l-edebî. 8 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2. Basım, 1381/1962.
- Sem‘ânî, EbûSa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî, el-Ensâb. thk. Abduuramân b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. 12 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım. 1400/1980.
- Seyyid, Eymen Fuad, ed-Devletü’l-Fâṭımiyye fî Mıṣr: Tefsîr cedîd. Kahire: Mektebetü’l-Usra, 2007.
- Shamsy, Ahmed, From Tradition to Law: The Origins and Early Development of the Shāfi‘ī School of Law in Ninth-Century Egypt. Harvard: Harvard University, Doktora Tezi, 2009.
- Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el- Hudayrî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara fî târîḫi Mıṣr ve’l-Ḳāhire. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1387/1967.
- Şeşen, Ramazan, Selâhaddîn Devrinde Eyyubîler Devleti. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1983.
- Tan, Muzaffer, İsmailiyye’nin Teşekkül Süreci. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
- Teymur Paşa, Ahmed, Naẓra Târîḫiyye fî ḥudûsi’l-meẕâhibi’l-fıḳhîyyeti’l- erbaa. Beyrut: Dâru’l-Kâdirî, 1411/1990.
- Winter, Michel, el-Müctemeu‘l-Mıṣrî taḥte ḥükmi’l-‘Osmânî. çev. İbrâhîm Muhammed İbrâhîm. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, 2001.
- Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et- Türkmânî, Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’Yut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003.
