Author :
Abstract
Kitle kültürünün en önemli gösterenleri olan yazılı ve görsel iletişim araçlarının gelişmesi ile güç kazanan karikatür sanatı, ait olduğu coğrafyanın sanat tarihi yanında düşünce tarihi açısından da önem arz etmektedir. İçinden çıktığı toplumun sosyo-kültürel yapısı ile ciddi bağlantılar taşıyan karikatürler, toplum adına ve toplum üstüne kurulan söylemlerin oluşumu ve muhafazasında da önemli roller icra etmektedir. Bir Batılılaşma hareketi olarak Kemalist devrim ve bu dönemde geride bırakılan/bırakılmaya çalışılan Osmanlıya karşı siyasi sınıf, devlet, aile, milli eğitim, akademi ve medya kanalıyla kurulan söylemlerin bugüne değin bir devamlılık seyri içerisinde muhafaza edildiği/yeniden üretildiği söylenebilir. Bu doğrultuda çalışmada haftalık mizah dergisi Uykusuz, 2015 Mayıs-Ağustos ve 2018 Mayıs-Ağustos olmak üzere toplam otuz iki sayı boyunca, “Osmanlı” göstergesi üzerinden taranmıştır. Osmanlı göstergesi, sarık, cübbe, fes, sakal, tespih, takke, şalvar pantolon gösterenlerini kapsamaktadır. Seçilen iki dönemde Osmanlının işlenişi üzerindeki değişiklikleri tespit adına karşılaştırma yapmak hedeflenmiştir. Çalışma ile dinî, İslamî, tarihsel ve geleneksel bir figür olarak Osmanlı göstergesinin, kendisini seküler çizgide konumlandıran bir dergide mizaha nasıl konu edildiği gösterilmek istenmektedir. Osmanlı göstergesi ağırlıklı olarak padişah ve fes gösterenleri ile işlenmektedir. Mutsuzluk ve tedirginlik temaları karikatürlerdeki asıl tema olmakla birlikte, padişahlar bazen otoritesiz bazen baskıcı ve korku salan devlet adamları olarak çizilmişlerdir.
Keywords
Abstract
The art of caricature which has gained power by the development of written and visual comminication tools- which are most important signifiers of mass culture- has vital importance in terms of history of thought in addition to art history of the geography which it belongs. The caricatures which have strong connections with socio-cultural structure of the society in which it came out, have significant roles in terms of generation and protection of the discourses based on its society. It can be said that the discourses established through Kemalist revolution as a Westernization movement and the political class, state, family, national education, academia and media against the Ottoman Empire which were left behind/ tried to be left behind in this period have been maintained/ reproduced in a continuum course. In this article weekly humor magazine Uykusuz was scanned through the Ottoman sign for a total of thirty-two issues May-August 2015 and May-August 2018. The Ottoman sign includes sarik, gown, fez, beard, prayer-beads, skullcap, baggy trouser. It is aimed to make comparison in order to determine the changes on processing of Ottoman in the two selected periods. The aim of the study to show how Ottoman sign as religious, Islamic, historical and traditional figure is placed on a secular line in a magazine. The Ottoman sign has mainly processed with the sultan and the fez signifiers. Although the themes of unhappiness and uneasiness are the main themes in the caricatures, the sultan has sometimes drawn as statesmen without authority, sometimes repressive and fearful.
Keywords
- Althusser, Louis. İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. çev. Alp Tümertekin. İstanbul: İthaki Yayınları, 2014.
- Barthes, Roland. Elements of Semiology. çev. Annette Lavers & Colin Smith. New York: Hill and Wang Press, 1977.
- Barthes, Roland. Göstergebilimsel Serüven. çev. Mehmet Rıfat & Sema Rıfat. İstanbul: Kaf Yayıncılık, 1985. 87 Kemalizm’in kudsiyetine ilişkin bk. Halit Fahri, On Yılın Destanı (Ankara: Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, 1933), 23; Etem İzzet, On Yılın Romanı (İstanbul: Devlet Matbaası, 1933), 59; Şaziye Berin, Baybiçe, 24; Cevat Hakkı, Gazi’yi Dinlerken, 49; Saffet Engin, Kemalizm İnkılabının Prensipleri, 2/79.
- Ceylan, Cihan. Uykusuz Dergisi 22 (2015), 12.
- Ceylan, Cihan. Uykusuz Dergisi 18 (2018), 12.
- Coward, Rosalind & John Ellis. Dil ve Maddecilik. çev. Esen Tarım. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
- Culler, Jonathan. Saussure. çev. Nihal Akbulut. İstanbul: Afa Yayınları, 1985.
- Çeviker, Turgut. Karikatürkiye: Karikatürlerle Türkiye Cumhuriyeti (1923-2008). 1 Cilt. İstanbul: NTV Yayınları, 2010.
- Çiğdem, Ahmet. “Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık. ed. Tanıl Bora, Murat Gültekingil. 3/68-81. İstanbul: İletişim Yayınları, 4. Basım, 2007.
- Demirhan, Nezahat. Cumhuriyetin Onuncu Yılının Türk İnkılâp Tarihinde Yeri ve Önemi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1999.
- Dilek, İltem. Uykusuz Dergisi 25 (2015), 7.
- Dilek, İltem. Uykusuz Dergisi 27 (2015), 7.
- Erkman, Fatma. Göstergebilime Giriş. İstanbul: Alan Yayınları, 1987.
- Erol, Pelin Önder. “Bir Toplumsal Göstergebilim Alanı Olarak Dil”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/31 (2014), 207-214.
- Fiske, John. İletişim Çalışmalarına Giriş. çev. Süleyman İrvan. Ankara: Ark Yayıncılık, 1990.
- Gottdiener, Mark. Postmodern Göstergeler, Maddi Kültür ve Postmodern Yaşam Biçimleri. çev. Erdal Cengiz- Hakan Gür- Arhan Nur. Ankara: İmge Kitabevi, 2005.
- Guiraud, Pierre. Göstergebilim. çev. Mehmet Yalçın. Sivas: M. Y. Özel Yayım, 1990.
- Hodge, Robert, Gunther Kress. Social Semiotics. Ithaca: Cornell University, 1988.
- İpek, Selin. “Padişah Portreleri Seksiyonu”. Topkapı Sarayı’nı Anlatmak. ed. Ali Satan, Salim Aydın, Selim İpek. 340-347. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018.
- Kara, İsmail. Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2012.
- Kara, Seyfullah. “Millî Tarih Anlayışının Romantik Devri: Cumhuriyetin İlk Yılları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 11/13 (2004), 319-334.
- Koçak, Orhan. “1920’lerden 1970’lere Kültür Politikaları”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm. ed. Tanıl Bora, Murat Gültekingil. 2/370-382. İstanbul: İletişim Yayınları, 6. Basım, 2009.
- Oktay, Ahmet. Popüler Kültürden TV Sömürgesine. İstanbul: İthaki Yayınları, 2009.
- Onart, Adnan. “Değişik Yönleriyle Yapısalcılık ve “Yapı” Kavramı”. Türk Dili Dergisi 262 (1973), 231-260.
- Öğüt, Zehra. İnkılâp Kitaplarında Din: 1930’lu Yıllar. İstanbul: Yazıgen Yayınları, 2018.
- Özçoban, Furkan. Uykusuz Dergisi 28 (2015), 14.
- Özçoban, Furkan. Uykusuz Dergisi 32 (2018), 4
- Rıfat, Mehmet. Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Simavi Yayınları, 1992.
- Saussure, Ferdinand De. Genel Dilbilim Dersleri. çev. Berke Vardar. I-II Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.
- Şahbaz, Fatih. “Kemalizm ve Seküler Fundamentalizm”. Medeniyet Araştırmaları Dergisi 4/1 (2019), 1-17.
- Şimşek, Ahmet & Satan, Ali. Milli Tarihin İnşası. İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 2011.
- Uykusuz Dergisi 34 (2015), 2.
- Uzun, Hakan. “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm ve Milli Şef Kavramları”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi IX/20-21 (2010), 233-271.
- Vardar, Berke. Genel Dilbilim Dersleri. İstanbul: Multilungual Yayınları, 1998.
