KEHF SÛRESİ BAĞLAMINDA HZ. MÛSÂ VE SÂLİH KUL (HIZIR) KISSASI VE ANTAKYA’DA HIZIR İNANCININ SOSYO-KÜLTÜREL ETKİLERİ
Author :
Abstract
Anadolu’da İslam’la ilk tanışma özelliğine sahip şehir olan Antakya, tarihin akı- şında uzun süreden beri Müslümanların yaşadığı bir şehirdir. Antakya’nın toplumsal dokusu ve kültürünün ana yapısı İslamiyet ile şekillenmiştir. Bu duruma etki eden faktörlerden biri de İslam öncesi dönemde de Antakya ve çevresinin tarihte dinî-tarihî kimliğe sahip değerli şahsiyetlerin yaşadığı bir bölge olması- dır. Ayrıca sahabe döneminden günümüze çeşitli alanlarda İslamiyet’e hizmet etmiş birçok değerli şahsiyet bu bölgede yaşamıştır. Müslümanlar, ilk olarak 638 yılında Hz. Ömer (v. 644) döneminde bu şehri fethederek buraya iskân edilmişlerdir. Daha sonraları Antakya; hadis, fıkıh, tasavvuf, kıraat, tıp, matematik vb. alanlarda öne çıkmış âlimlerin uğradığı, yaşadığı ve yerleştiği önemli ilim merkezlerinden olmuştur. Bu âlimler "al-Antâkî" nisbetiyle anılmışlardır. Kur’ân-ı Kerîm’de bahsi geçen gerçek inanç sahibi Habîb en-Neccâr’ın Antakya’da yaşadığı düşünülmektedir. İslam komutanı Ebû Ubeyde bin Cerrah (v. 638), Ahmed el-Kuseyrî (v. 1549), Bâyezit-i Bistâmî (v. 878), Dâvûd el-Antâkî (d. 1599) ve Ali bin Muhammed el-Antâkî (v. 987) gibi isimler Antakya’nın sosyo-kültürel hayatını şekillendiren bazı figürler olarak dikkat çekmektedir. Anılan bağlamda Antakya bölgesinde kültürel yapıda önemli özelliğe sahip Hızır’ın (a.s) Müslüman kültüründeki yerini incelenmesi, bilimsel bilginin halka doğru dini bilgi olarak ulaştırılması açısından önemli görülmektedir. Çünkü Antakya ve çevresinde halk arasındaki inanca göre Sâlih Kul’un (Hızır a.s) birçok türbe ve makamının bulunduğu bilinmektedir. Bu çerçevede Antakya’da yaşayan insanlar arasında kabul edilen Hızır inancını Kehf Sûresindeki kıssa özelinde incelemek doğru dini bilgiye erişim çerçevesinde anlamlı bulunmuştur.
Keywords
Abstract
Antakya (Antoch), the frst city which has embraced Islam in Anatolia, has been a Muslim place for a long tme. Main structure of social and cultural peculiarites of the city has been shaped predominantly by Islam itself. This is due mostly to the famous Islamic scholars who have deep religious and historical backgrounds, living in the city and around. Muslims have conquered Antakya for the frst tme and setled thereby during the period of Hz. Umar (d. 644). Later on, the city has become one of the main headquarters of the Islamic world, possessing several scholars who work in the felds such as hadith, fqh, Islamic mystcism, recitaton, medicine, mathematcs and so on. Therefore, many scholars who lived in Antakya were named as "al-Antâkî". Habib Najjar who is mentoned in Qoran as a true believer, is thought to live in Antakya, before the prophet Mohammed (SAV). The Islam commander Abu Ubeyde b. Jarrah (d. 638), Ahmed al-Kuseyri (d. 1549) Beyazit Bestami (d. 878), Dawood al-Antâkî (d. 1599) and Ali bin Muhammad Antâkî (d. 987) are among the famous fgures who have deeply affected the socio-cultural life of Antakya. Accordingly, searching and revealing the positon of Khidr (pbuh) in Islamic culture, who is also a legendary fgure in the social culture of Antakya and its region, and serving the true knowledge to people, is essental scientfcally. There are many tombs and graves which are supposedly believed to belong to him in both Sunni and Nusayri beliefs. In this study, the Khidr belief among the people who live in this area will be evaluated, in accordance with what is told in the Surat al-Kahf in the Qoran.
Keywords
- (**) Bu makale, 17-19 Aralık 2015 tarihleri arasında Hatay’da düzenlenen “Hatay İnanç Turiz- mi” Sempozyumunda sunulan tebliğimizin yeniden gözden geçirilmesiyle oluşturulmuştur.
- 1 Ülkemizde Hızır (a.s) hakkında birçok araştırmacı tarafından kitap, tez, makale ve bildiri yayımlanmıştır. Bunlardan bir kısmını burada belirtmek istiyoruz: Aydın, Mehmet, (1986). “Türklerde Hızır (a.s) İnancı”, Konya, SÜİF Dergisi, sayı: II, s. 51-78; Uysal, Muhittin, (2000). “Tespit ve Yorum Bakımından Hızır’la (a.s) İlgili Haberler”, SÜİF Dergisi, sayı: X, s. 337366; Öztürk, Mustafa, (2003). “Bilge Kul-Musa Kıssası ve İslam Kültüründe Hızır Mitosu”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: XIV-XV, s. 245-281; Canpolat, Basri, (2010). Günümüz Türkiye’sindeki Dini Akım ve Cemaatlerde Hızır Telakkisi, MÜİF, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi; Hub, Ramazan, (2013). Hızır Aleyhisselam, İstanbul, Kırk Kandil Yayınevi, 6. baskı; Dinç, Nilüfer, (2011). Hz. Hızır Kimdir?, İstanbul, Sınır Ötesi Yayınları; Evgin, Abdulkadir, (2015). Hadislerde Hızır-Gayb İlişkisi, Ankara, İlahiyat Yay.; Albayrak, İsmail, (2003). “Kur’ân ve Tefsir Açısından Hızır (a.s) Kıssası ve Ledün-i İlmi”, İstanbul, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları, cilt: V, s. 187-210.
- Albayrak, H. (1991). “Mübhemâtü’l-Kur’an İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Yeri”, AÜİFD, Ankara, XXXII, Sayı: 1, s. 155-182.
- Albayrak, İ., (2003). “Kur'an ve Tefsir Açısından Hızır Kıssası ve Ledün İlmi” Kur' an ve Tefsir Araştırmaları-V (İslam Düşüncesinde Gayb Problemi-I, Tartışmalı İlmi Toplantı), İstanbul, s. 191-192.
- Atılgan, Y. K., (2014). “Farklı Din ve Kültürlerde Hızır Tasavvurları, Kaynakları ve Günümüze Yan- sımaları”, Geçmişten Günümüze Alevilik 1. Uluslararası Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl, s. 648-666.
- Aydın, M., (1986). “Türklerde Hızır İnancı”, SÜİF Dergisi, Konya, II, 51-77.
- Barın, N., (1995). “Hızır Kültü Üzerine”, Nefes Dergisi, İstanbul, II, 16.
- Boratav, P. N., (1964). “Türklerde Hızır”. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: M.E.B. Basımevi, V, 468. Câbirî, Muhammed Âbid, (2014). Fehmü’l-Kur’an Nüzül Sırasına Göre Tefsir, Çev: Muhammed Coşkun, İstanbul: Mana Yayınları.
- Çelebi, İ., (1998). “Hızır”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XVII, 406-409.
- Döğüş, S., (2015). “Anadolu’da Hızır-İlyas Kültü ve Hıdırellez Geleneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Ankara, XXXXIV, s. 77-100.
- Duman, Z., (2008). Beyânü’l-Hak Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri, Ankara: Fecir Yayınları, 2. Baskı.
- Elmalılı, M.H.Y., (2007). Hak Dini Kur’an Dili, Sadeleştirenler: İsmail Karaçam, Emin Işık, Nusret- tin Bolelli, Abdullah Yücel, İstanbul: Hikmet Neşriyat.
- Esed, M., (1999). The Message Of The Qur’an Transleted And Explained Kuran Mesajı Meal Tefsir, Çev: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İstanbul: İşaret Yayınları, 5. Baskı.
- Evgin, A., (2015). Hadislerde Hızır-Gayb İlişkisi, İstanbul: İlâhiyat Yayınları.
- Hanbel, A., (1980). el-Müsned, Tahkik: Ahmed Muhammed Şakir, Kahire.
- Harman, Ö. F., (2013). “Yûşa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara, TDV Yayınları, XLIV, 43-45,
- İbn Kesîr, (1990). Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azim, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2. baskı.
- Karaman, H., Çağırıcı, M., Dönmez, İ. K., Gümüş, S., (2007). Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Ankara: DİB Yayınları.
- Kırca, C., (2003). “Mecmau’l-Bahreyn”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XX- VIII, 256.
- Kurnaz, C., (1998). “Hızır (a.s)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XVII, 411- 412. Kurtubî, M., (1993). el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’an, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- ---------- (2000). el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Terc. M. Beşir Eryarsoy, İstanbul: Buruc Yayınları.
- Kuşeyrî, A., (1990). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fî İlmi’t-Tasavvuf, Tahkik, Maruf Zerik, Ali Abdulha- mid Baltaci, Beyrut: Dâru’l-Cil, 2. Baskı.
- Kutub, S., (1992). Fî Zılâli’l-Kur’ân, Kahire: Dâru’ş-Şurûk.
- Lsoheleıser, M. Sobernheım, (2001). “Hızır”, İslam Ansiklopedisi, Eskişehir: MEB Yayınları, V/1, 457-472.
- Meral, Y., (2014). “Musa-Salih Kul (Hızır a.s) Kıssası ve Kıssanın Yahudi Kökeniyle İlgili İddiaların Değerlendirilmesi”, AÜİF Dergisi, Ankara, LV/II, 129-150. Mevdûdî, (1986). Tefhîmü’l-Kur’an Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri, Çevirenler: Muhammed Han Kayâni, Yusuf Karaca, Nazife Şişman, İsmail Bosnalı, Ali Ünal, Hamdi Aktaş, İstanbul: İnsan Yayınları.
- Müslim, (1983). Sahîhu Müslim, Tahkik: Muhammed Fuat Abdulbaki, Beyrut.
- Ocak, A. Y (1999). İslam Türk İnançlarında Hızır Yahut İlyas Kültü, Ankara: Türk Kültürünü Araş- tırma Enstitüsü Yayınları.
- --------- (1998). “Hıdırellez”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XVII, 313-315.
- Özek, A., Karaman, H., Turgut, A., Çağırıcı, M., Dönmez, İ. K., Gümüş, S. (2001). Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meali, Medine: Kral Fehd Mushaf-ı Şerif Basım Kurumu.
- Öztürk, M., (2003). “Bilge Kul-Musa Kıssası ve İslam Kültüründe Hızır Mitosu”, Samsun, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIV-XV,14-15, 245-281. Râzî, F., (1993). Tefsîr-i Kebîr Mefâtîhu’l-Ğayb, Ter: Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Sadık Doğru, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Sıcak, A. S., (2013). “Kur’an Tefsirinde Öznellik”, İstanbul, Marmara Üniversitesi, SBE, Basılma- mış Doktora Tezi.
- Tuzcu, R., (2011). “Klasik Hadis Kitaplarında Rivayetleri Bulunan Antakyalı Hadis Âlimleri”, Şan- lıurfa, Harran Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, XXV, 7-42.
- Türk, H., (2010). “Nusayrilerde Hızır İnancı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergi- si, Ankara, LIV, 225-242.
- Türk, H., (2013). Nusayrîlik İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 3. Baskı.
- Uludağ, S., (1998). “Hızır (a.s), Tasavvuf ve Halk İnancı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XVII, 409-411.
- Uysal, M., (2000). “Tespit ve Yorum Bakımından Hızır İlgili Haberler”, Konya, SÜİF Dergisi, X, 337-365.
- Ürkmez, A., (2011), “İbn Abbas Hadisi Bağlamında Hızır Kültürü ve Kimliği,” Birey ve Toplum Dergisi, Malatya, I/II, 169-191.
- Yıldırım, E., (2001). Hadis Problemleri, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Baskı.
- Zelyut, R,. (1995). “Hızır İnancı”. Nefes, Yıl 2, Sayı 16: 13-16.
- Zuhaylî, V., (2013). Tefsîru’l-Münîr fî’l-Akîdeti ve’ş-Şerîati ve’l-Menhec, Terc: Hamdi Arslan, Ah- met Efe, Beşir Eryarsoy, Halil İbrahim Kutlay, Nurettin Yıldız, İstanbul: Risale Yayınları, 4. Baskı.
