Author :
Abstract
Bu makalede sosyolojinin en temel ve en kapsamlı kavramlarından biri olarak kabul edilen ‘cemaat’ kavramının ortaya çıkışı, teorik temelleri ve literatürdeki kullanılış biçimine işaret edilecektir. Bununla birlikte cemaat kavramının, toplumsal ilişkiler ağının saptanması ve doğru anlaşılması hususunda önemli bir sosyolojik işleve sahip olduğuna değinilecektir. Kavramın sosyolojik önemine işaret ettikten sonra Türkiye’de cemaat kavramının toplumsal karşılığının ne olduğu ve ne şekilde kullanıldığı ifade edilecektir. Ayrıca Türkiye’deki toplumsal ilişkileri doğru çözümleyebilmek için ‘cemaat’ kavramının anahtar niteliği taşı- dığına ve doğru anlaşılmasının gerekliliğine vurgu yapılacaktır
Keywords
Abstract
This artcle is accepted as one of the most basic and most comprehensive concepts of sociology ‘community’ in the emergence of the concept, it will be pointed out in the literature on theoretcal foundatons and use format. However, the concept of communion, in the mater of identfying and accurate understanding of the social relatons network will be mentoned that an important sociological functon. Afer pointng to the concept of sociological importance, it will be expressed that what the social meaning of communion and how it can be used in this concept in Turkey. In additon, It will emphasize the necessity of correct understanding and carrying key atributes of the concept of ‘community’ in order to solve it correctly for social relatons in Turkey
Keywords
- 1 Nisbet, cemaati sosyolojinin en temel ve en kapsamlı birim fikirlerinden (unit-ideas) biri olarak görmekle beraber, sosyolojinin tanımlanması en zor kavramı olarak görmektedir. Ona göre sosyolojinin diğer fikir birimleri otorite, statü, kutsal ve yabancılaşmadır. Bu kavramlar karşıtlarıyla ele alınarak çözümlenmesi gerekmektedir. Yani cemaat-toplum, otorite –iktidar, statü-sınıf, kutsal-seküler veya yabancılaşma-ilerleme. Nisbet cemaat kavramının içerdiği gizem nedeniyle pozitivist sosyolojinin kavrama kuşkuyla baktığı bir dönemde cemaat kavramını yukarıda ifade edilen kavramlarla birlikte ele alarak yeni bir bakış açısı getirmiştir (Bkz. Yelken, 1999: 75).
- 2 Toplum meseleleri ve din-toplum ilişkileri üzerinde İbn Haldun (1332-1406) kadar duran bir başka İslam âlimi yoktur. Dinin sosyal önemi üzerinde durması, din ve toplum ilişkileri üzerine eğilmesi ve üstelik gözlem ve tecrübeye büyük bir yer vermiş olması nedeniyle İbn Haldun’u bugünün modern ve deneysel din sosyolojisinin gerçek bir öncüsü olarak telakki etmek yerinde olur. Onun gözlem ve tecrübeyi temel dayanak kabul etmesi bugünün tecrübi sosyolojisinin metodunun temel taşını oluşturmaktadır. Ayrıca, tarihin konusunu insan toplumu ve medeniyetinin incelenmesi olarak açıklayan İbn Haldun A. Comte’dan beş asır önce sosyoloji ilminin mucidi olmaktadır (Bkz. Günay, 2003:125-126).
- 3 Nietzsche felsefesinde “iktidar/güç istenci” önemli bir kavramdır. Nietzsche’nin fikir ve değerlendirmeleri ile beraber insan eylemliliğinin iktidar istenci ile açıklanabileceği iddia edilmektedir. Hayatın içindeki bütün çatışmalarda ve çelişkilerde ve bunların analizinde bu istencin izleri sürülebilir. Nietzsche yaşamın olduğu her yerde iktidar istencini gördüğünü, boyun eğenlerin iradesinde dahi efendi olma iradesinin bulunduğunu vurgulamaktadır. Yaşamın kaynağı olan bu istek her türlü ilişkiyi kapsamaktadır. Ona göre güç/iktidar istencinin maskelenmiş türleri de vardır. Şiddetli özgürlük ve bağımsızlık isteğini, dengeye, barışa, koordinasyona yönelik şiddetli arzuyu hayatta var olmak iradesi ve nefsi idame ediş içgüdüsünü de bunun bir türü olarak kabul etmektedir. Kendisinden daha güçlü olanlara egemen olmak için düzene uyum sağlamak, büyük bütünde onun güç istencini tatmin etmek için itaat etmek ve kendini olmazsa olmaz kılmak, zorba gücü elinde bulunduranın nezdinde kendisini yararlı kılma teşebbüsü güç istencinin farklı türleridir. Nietzsche iktidar istencinin baskıya maruz kalanlarda, ezilenlerde, kölelerde bir özgürlük iradesi olarak sadece ondan kurtulma hedefi şeklinde görüldüğünü ifade etmektedir. Aşırı kudrete yönelik irade olarak ise daha güçlü ve kudret olarak büyümüş türünde ise adalet iradesi ile kendisine sınır koyarak ve aynı şekilde haklar talep ederek görüneceğini söylemektedir. İktidar istencinin en güçlülerde, en zenginlerde ise Tanrıya ve insanlığa sevgi olarak tezahür ettiğini vurgulamaktadır (Bkz. Nietzsche, 2002: 377-383).
- 4 Dikotomi geleneği Tönnies öncesine dayanmakla birlikte onun kavramları merkezi bir özellik kazanarak günümüzün geleneksel, modern ya da postmodern kutuplaşmasına kadar etkisini sürdürmüştür. Klasik sosyoloji boyunca cemaat hep Tönnies’in ortaya koyduğu anlamda geleneksel tarım toplumunun sanayi öncesi yaşam biçimini niteleyen toprak temelli, dini geleneklere bağlı komünal ve yarı komünal, derin bizlik duygusu içeren toplumsal yaşam biçimi olarak algılanmıştır. Modernleşme ile beraber bu anlamdaki cemaatten topluma geçileceği ve cemaatin yok olacağı, onun yerini ise toplumun alacağı fikri benimsenmiştir. Gerçekten de bu süreç sanayileşmeyle birlikte işlemiş ve toprağa bağlı “gemeinschaft” çözülmüş ve birincil önemini kaybetmiştir (Bkz. Yelken, 1999: 261).
- 5 Benzer tablolar için Bkz. Kösemihal, 1955: 211; Kurtkan, 1976: 78. Kaynaklar
- Akçay, M., (2002), Çağdaş Dünyada İnsan ve Sorumluluğu, İstanbul: Işık Yayınları.
- Aristotales, (1983), Politika, (Çev. M. Tunçay), 2. Baskı, Ankara: Remzi Kitabevi.
- Arslan, H., (2012), Dini Gruplar ve Siyaset: Yeni Asya, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
- Akyol, T., (2008), “Ilımlı İslam”, http://www.timeturk.com/tr/makale/taha-akyol /ilimli- islam. html#.VOUGXEtwsSg
- Akyüz, N., (2007), Dinin Örgütsel İklimi Dini Gruplar, Ankara: Gündüz Yayıncılık.
- Başer, A. E., (2000), Ortadoğuda Modernleşme ve İslami Hareketler, 3. Baskı, İstanbul: Yöneliş Yayınları.
- Bender, T., (1986), Community and Social Change in America, 2. Printing, London: The Jhons Hopkins University Press,
- Beriş, H. E., (2003), “Moderniteden Postmoderniteye”, Siyaset, Ed. Mümtaz’er Türköne, Ankara: Lotus Yayınları.
- Bilgiseven, A. K., (1985), Din Sosyolojisi, İstanbul: Filiz Yayınları.
- Bottomore, T., (1984), Toplum Bilim, (Çev. Ü. Oskay), İstanbul: Beta Basım Yayınları.
- Bottomore, T., (1990), “Marxizm ve Sosyoloji”, (Çev. M. Tunçay), Sosyolojik Çözümlemenin Tari- hi, Ankara: Verso Yayınları, s. 134-164.
- Bulaç, A., (2008), Din, Kent ve Cemaat, İstanbul: Ufuk Kitap.
- Ergene, E., (2005), Geleneğin Modern Çağa Tanıklığı, İstanbul: Yeni Akademi Yayınları.
- Fazlur, R., (2000), Ana Konularıyla Kur’an, (Çev. A. Açıkgenç), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
- Fichter, J., (1996), Sosyoloji Nedir? (Çev. N. Çelebi), 3. Baskı, Ankara: Atilla Kitabevi.
- Freyer, H., (1968), İçtimai Nazariyeler Tarihi, (Çev. T. Çağatay), Ankara: A.Ü.D.T.C.F. Yay.
- Gıddens, A., (2008), Sosyoloji, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
- Hadden, J. K. (2002), “Sekülerizmden Dönüş”, Sekülerizm Sorgulanıyor, (Haz. A. Köse), İstan- bul: Ufuk Kitapları, s. 123-159,
- Hillery, G. A., (1968), Communal Organizations: A Study of Local Societies, Chicago & London: The University of Chicago Press,
- Günay, Ü., (2003), Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
- İbn Haldun, (2004), Mukaddime, Yeni Şafak Kültür Armağanı, (Çev. H. Kendir), C. 1, İstanbul.
- Kara, İ., (2004), “Diyanet İşleri Başkanlığı Devletle Müslümanlar Arasında Bir Kurum”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. 6, s.178-197, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Kösemihal, N. Ş., (1955), Sosyoloji Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
- Kurtkan, A., (1976), Genel Sosyoloji, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
- Le Bon, G., (1997), Kitleler Psikolojisi, İstanbul: Hayat Yayınları.
- Lewis, B., (2009), Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. B. B. Turna), 3. Baskı, Ankara: Arkadaş
- MacIver, R. M. ve Page, C. H., (1971), Cemiyet, (Çev. A. Kurtkan), İstanbul: MEB Yayınları.
- Marshall, G., (1999), Sosyoloji Sözlüğü (Çev. O. Akınbay, D. Kömürcü), Ankara: Bilim ve Sanat
- Nietzsche, F., (2002), Güç İstenci: Bütün Değerleri Değiştiriş Denemesi, (Çev. S. Ümran), İstan- bul: Birey Yayıncılık.
- Nisbet, R. A., (1966), The Sociological Tradition, New York: Basic Books, İnc. Publishers.
- Özipek, B., Bülbül K., (2007), “Robert Nisbet’i Okumak”, Muhafazakar Düşünce, Yıl 3, S. 12, Bahar, s. 23-34.
- Öztemiz, M., (1997), Cumhuriyet Döneminde Devletin Din Politikaları, İstanbul: Pencere Yayın- ları.
- Onat, H., (2003), Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
- Reyna, Y., Ester, M. Z. (2003), Son Yasal Düzenlemelere Göre Cemaat Vakıfları, İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basım Yayıncılık.
- Şentürk, Ü. (2005), “Değişim Sürecinde Cemaatleşme ve Yeni Cemaatler”, Toplumsal Yapı, Ed. Yaşar Kaya, İstanbul: Turan Yayınları.
- Slattery, M., (2010), Sosyolojide Temel Fikirler, Bursa: Sentez Yay. 3. Baskı.
- Türköne, M., (1991), “İdeolojik İslam”, Türkiye Günlüğü, Güz, Ankara: Cedit Yayınları.
- Yıldırım, E., (2008), “Bireyselleşme SOS Veriyor Cemaatleşme Geri Dönüyor” Star Gazetesi, 22 Eylül.
- Yelken, R, (1999), Cemaatin Dönüşümü, Ankara: Vadi Yayınları.
