Author :
Abstract
Çağdaş tekfrcinin dini hayata bakışı ve bunun anlamlarını konu edinen makalede, tekfrci ideoloji, dini bir karşıt kültür unsuru, normal ve yaygın din algısının karşısında alternatf bir dini kimlik olarak ele alınmaktadır. Makalenin genel sonuçları şöyle sıralanabilir: (1)Türkiye’deki çağdaş tekfrcilik yerel ve otantk bir din anlayışı olmaktan ziyade; büyük oranda, Orta Doğu kökenli yazarların etkisi altnda, özellikle tercüme faaliyetleriyle şekillenen küçük bir karşıt kültür alanı- dır. (2) Dini hayata bakışlarının temelini tevhide yükledikleri özel anlam oluşturur. Buna göre, imanın bir şart da beşeri kanunları ve mahkemeleri reddetmektr. Tekfrciler bazen yoruma dayalı, bazen de kat bir lafzcılık içinde somutlaşan kendilerine mahsus din okuma biçimiyle iman sınırını daraltmakta, küfür sını- rını genişletmektedirler. (3) Bu tarz bir tevhit yorumuyla, tekfrci anlayış, dini hayatn temelini aslında kendine mahsus bir ideolojik eksene indirgemektedir. Dini hayatn bütün diğer unsurlarını bu ideolojik eksene göre değerlendirmektedir. (4) Tekfrcilerin kaderi iki temel değişkene göre şekillenecektr: İdeolojik yumuşama imkânları ve toplumsal dinamiklerin caydırıcılığıdır.
Keywords
Abstract
The artcle, dealing with the takwiris’ percepton on religious life in Turkey and its meanings, explores the ideology of the takwiris as a counter-cultural identty that is against normal and prevailing religious understanding in Turkey. These are the general fndings of the artcle: (1) The Contemporary takwiris in Turkey, rather than being the local and authentc religious identty, is to a great extent a small counter-cultural sphere that is generated under the influence of the certain writers from the Middle East, partcularly the translatons based on these ideologues. (2) The essence of the perceptons concerning religious life in Turkey make up the distnctve meaning given to tawhid. According to this meaning, it is necessary to reject the secular law and the court system besides other conditons of being a Muslim. By doing so, the the takwiris narrow the border of being a Muslim and enlarge the line of being an infdel by a reading of Islam that is embedded sometmes by a rigid literality and sometmes by a specifc interpretaton. (3) By this kind of reading Islam, the the takwiris actually reduce religious life to an ideological axis and appraise the other parts of religious life in Turkey according to this axis. (4) Their future seems to be shaped by two factors: the possibilites of ideological sofening and the deterrence and pressure of social dynamics they encounter.
Keywords
- 1 Şu cümleler tekfir anlayışının gerekçeleri yanında, bu konuda kendinin ne kadar sabit bir yargıya sahip olduğunu göstermesi açısından manidardır: “Allah’ın şeriatını iptal etmek, Allah’ın indirdiği ile hükmetmemek, kâfirleri veli ve dost edinmek, tağutlara itaat etmek gibi açık küfür ve şirk amellerinden dolayı küfrü, yakin sabit ve kati olan kişileri tekfir ediyoruz. Bu taifelerin İslamları hiçbir zaman sabit olmadı ki bizler onların tekfirinde İslamlarının şüphe ile kalkmaması adına duraksayalım”. Bkz: Murat Gezenler, İrca Saldırılarına Karşı Şüphelerin Giderilmesi, Şehadet Yayınları, Konya 2010, s.301.
- 2 Burada ilginç nokta, yolundan gittikleri tekfiri-selefi büyükler bile, aslında, hâkimiyet ko- nusunda en azından ihtilafların olduğunu kabul ederek daha yumuşak değerlendirmelerde bulunur. Örneğin Tartusi, bu konuda şunları kaydetmektedir: “Allah’ın indirdiğiyle hükmetmemek, kişiyi dinden çıkaran fiillerdendir. Şeriatın nasslarının delalet ettiği tercih olunan görüş, bu meselede tafsilat olduğu yönündedir. Allahu Tealâ’nın indirdiğinin dışında başka bir şeyle hükmetmenin bir kısmı küçük küfür ve günah türündendir. Bunu işleyen kişi masiyet sahibi ve günahkâr olur, ancak tekfir edilmez. Yine Allahu Tealâ’nın indirdiğinin dışında başka bir şeyle hükmetmenin bir kısmı ise, kişiyi dinden çıkaran büyük bir küfürdür.” Bkz: Ebu Basir et-Tartusi, İslam Dininden Çıkaran Ameller, 2. Baskı, Şehadet Yayınları, Konya 2008, s.35.
- 3 Gezenler, tekfir anlayışını, diğer tekfircilerde de olduğu gibi, büyük oranda Maide Suresi’nin 44-45 ve 47. ayetlerine dayandırmaktadır. Kendi kitaplarında da geçtiği gibi, ayetin anlaşılması konusunda bir mutabakat söz konusu değildir, İbn Abbas rivayetinden başlayarak, Nasuriddin Albani ve diğer selefi âlimler bir tarafa, pek çok çağdaş temel İslam bilimleri uzmanı bu konuda Gezenler’in savunduğu görüşü destekler yorumlar ortaya koyma-mıştır. Kendisi Çağdaş Mürcie dediği tekfirci olmayan diğer selefileri muhtelefun fih (üzerinde ihtilaf edilen) ile amel etmekle suçlarken, kendisi de muhtelefun fih ile amel etmektedir. Muhtelefun fih olan bir konuyu kendi tekfiri ideolojisine kaynak haline getirmesi düşündürücüdür. Hâlbuki delalet ve sübut açısından kesinlik ifade etmeyen bir nassa dayalı olarak, tevil ve çıkarımlardan hareketle insanların tekfir edilemeyeceği ehli sünnette genel bir anlayıştır. Dolayısıyla kendisi bu konuda yalnızdır, hem selef âlimleri, hem de diğer çağdaş Kuran yorumcuları bu ayetleri kendisi gibi yorumlamamaktadır. Yine burada Gezenler azınlığın görüşüne göre tekfire müracaat etmektedir ki, tekfir gibi önemli bir konuda çoğunluğu bırakıp azınlığın görüşüne göre hüküm vermek de, özellikle ehli sünnetin tekfir anlayışı içinde kabul gören bir yaklaşım değildir. Bkz: Murat Gezenler, İrca Saldırılarına Karşı Şüphelerin Giderilmesi, Şehadet Yayınları, Konya 2010, s.152 vd. Ehli sünnetin tekfir anlayışı konusunda ayrıca bkz: Kılavuz, Ahmet, Saim, İman Küfür Sınır-Tekfir Meselesi, Marifet Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul 1984, 91-93; Sammarrâi, N, Abdurrazzak, Dünden Bugüne Tekfir Olayı, Terc. Orhan Aktepe, Vahdet Yayınları, İstanbul 1990, s.32; Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağlamında Bir Zihniyet Analizi, Kitabiyat, Ankara 2000, s.142.
- 5 Bu konuda o kadar kesin fikre sahiptir ki, yine Gezenler’e göre, “böyle kimselerin küfrün- den, mürtedliğinden ancak kıblesi beşeri parlamentolar olan, tevhid ilminden yoksun kimseler ve bunların kandırdıkları cahiller şüphe ederler.” Bkz: Gezenler, Murat, Hâkimiyet Mefhumu, Şehadet Yayınları, Konya 2008, s.43.
- 6 Yine aynı konu için bkz: “Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyen bir hâkim ya Müslümandır ya da kâfirdir. Müslüman olan hâkimin kendisine bağlandığı hükümler ancak Allah’ın hükümleridir. Müslüman hâkimler hayatlarının her alanında ancak Allah’ın dinine, O’nun indirdiği esaslara tabii olmak için uğraş verirler. Buna karşılık kâfir hâkimlerin tabi oldukları, bağlandıkları ve hayatlarının her alanında kendisiyle hükmettikleri kanunlar, beşer ürünü lanetli kanunlardır. İşte burada Müslüman hâkimlerle kâfir hâkimlerin arasındaki fark ortaya çıktığı gibi, Maide Suresi’nin 44. ayetine dair, itikadi ve ameli küfrün arasındaki farkta ortaya çıkmaktadır.” Bkz: Gezenler, Murat, Hâkimiyet Mefhumu, Şehadet Yayınları, Konya 2008, 198.
- 8 Bu oranlar Türkiye’nin farklı bölgelerinde yapılan aşağıdaki dini hayat araştırmalarının or- talamalarına dayanmaktadır: Köktaş, M.Emin, Türkiye’de Dini Hayat (İzmir Örneği), İşaret Yayınları, İstanbul 1993, s.107-108; Çelik, Celalettin, Şehirleşme ve Din (Konya Örneği), Çizgi Yayınları, Konya 2002, s.222-223; Arslan, Mustafa, Türk Popüler Dindarlığı (Çorum Örneği), Dem Yayınları, İstanbul 2004, s.280; Akdoğan, Ali, Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçişte Dini Hayat (Rize Örneği), Rağbet Yayınları, İstanbul 2002, s.141145; Günay, Ünver, Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat, Erzurum Kitaplığı, İstanbul 1999, s.94-95; Kirman, M. Ali, Yeniyayla’da Dini Hayat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1994, s.77-81; Aydınalp, Halil, Din Kurumu Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma: Gerede’de Dini Hayat, Gerede Belediyesi Yayınları, İstanbul 2012, s.111;116-117; Uçar, Ramazan, Alevi-Bektaşi Geleneği Üzerine Sosyolojik bir Araştırma (Abdal Musa Tekkesi örneği), Aziz Andaç Yayınları, Isparta 2003, s.159.
- 9 “Allah’ın indirdiklerine sırt çevirerek beşeri kanunları din edinen bir başbakan ya da cum- hurbaşkanı, toplumda âlim ve hoca olarak bilinen kimseler, ilahiyat fakültelerinde görev yapan laik Kemalist din adamları, en az 40 yıldır din ilimleri ile meşgul olan tasavvuf şeyhleri, Allah’ın dinini öğrenme adına hayatı boyunca hiçbir gayrette bulunmayan fertler ve buna benzer daha nice kimseler açık şirk itikatlarına rağmen İrca ehlinin nazarında cehaleti sebebi ile mazeretli kimselerdir.” Murat Gezenler, İslam Hukuku Açısından Cehalet Özrü, Şehadet Yayınları, Konya 2010, s.22
- 11 http://www.youtube.com/watch?v=TrEANQxvQaE, 24.07.2013; Ayrıca bkz: https:// tr.facebook.com/video/video.php?v=171246986269395, 24.07.2013.
- 12 Şu eser, başta diğer Selefiler olmak üzere, kendisinin tekfir anlayışını tenkit edenlere bir reddiye olarak kaleme alınmıştır. Kendi fikrini desteklemek için Gezenler pek çok klasik İslami kaynağına da bu eserde atıfta bulunur. Bkz: Murat Gezenler, İrca Saldırılarına Karşı Şüphelerin Giderilmesi, Şehadet Yayınları, Konya 2010.
- 13 Örnek olarak bkz: Ebu Muhammed Asım el-Makdisi, Demokrasi Bir Dindir, Şehadet Yayın- ları, Konya 2007; Murat Gezenler, Demokrasi Dini, Şehadet Yayınları, Konya 2007.
- 14 İnalcık, Halil, “Islam in the Ottoman Empire”, Cultura Turcica, 1968-1970, V-VII, s.21; İnalcık, Halil, “Şeriat ve Kanun, Din ve Devlet”, İslamiyat Dergisi, C.1, S.4, Ekim Aralık 1998, s.138-140. Bu iki eseri şu eserlerle karşılaştırınız: Akgündüz, Ahmet, Eski Anayasa Hukukumuz ve İslam Anayasası, Osav Yayınları, İstanbul 1997, s.17 vd. Bu eserde İslam anayasa hukukunun temel özelliklerini veren Akgündüz, 1982’de Paris’de kurulan İslam Konseyi’nin örnek anayasa metnini de herhangi bir değerlendirmeye tabi tutmadan vermektedir. Modern dönemde İslam anayasa çalışmalarının nasıl bir görünüm sergilediğini tetkik etmek bakımından Kanun-i Esasi metni ile bahsi geçen anayasa taslağı, seküler anayasalarla karşılaştırılabilir. Bkz: A.g.e., s.90-110 ve 111-152. Diğer taraftan, genel olarak Osmanlı Hukuku’nun kaynakları ve mahiyeti hakkında bir giriş denemesi yapan Akgündüz, şu eserlerinde, diğer kanunnameler serinin diğer ciltlerinde olmak üzere, Fatih Sultan Mehmet ve Yavuz Sultan Selim devri kanunnamelerinin tam metinlerini de vermektedir. Karşılaştırmak için bkz: Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri: Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri, C.1, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1990, s.46-53; Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri: Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnameleri, C.3, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s.88116. Kaynaklar
- Akdoğan, Ali, Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçişte Dini Hayat (Rize Örneği), Rağbet Yayınları, İstanbul 2002.
- Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri: Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri, C.1, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1990.
- Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri: Yavuz Sultan Selim Devri Ka- nunnameleri, C.3, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1991.
- Akgündüz, Ahmet, Eski Anayasa Hukukumuz ve İslam Anayasası, Osav Yayınları, İstanbul 1997.
- Arslan, Mustafa, Türk Popüler Dindarlığı (Çorum Örneği), Dem Yayınları, İstanbul 2004.
- Arslantürk, Zeki-Amman, Tayfun, Sosyoloji, İFAV Yayınları, İstanbul 1999.
- Aydınalp, Halil, “Kural Dışı Dini Bir Yönelim Olarak Çağdaş Tekfir İdeolojisini Anlamak”, Marma- ra Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 44, (2013/1)a.
- Aydınalp, Halil, Din Kurumu Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma: Gerede’de Dini Hayat, Gerede Belediyesi Yayınları, İstanbul 2012.
- Aydınalp, Halil, Yüksek Din Öğretimi ve Dini Köktencilik, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2011.
- Bozkurt, Veysel, Değişen Dünyada Sosyoloji, Ekin Yayınları, Bursa 2011.
- Çelik, Celalettin, Şehirleşme ve Din (Konya Örneği), Çizgi Yayınları, Konya 2002.
- Gezenler, Murat, Demokrasi Dini, Şehadet Yayınları, Konya 2007.
- Gezenler, Murat, Hâkimiyet Mefhumu, Şehadet Yayınları, Konya 2008.
- Gezenler, Murat, İrca Saldırılarına Karşı Şüphelerin Giderilmesi, Şehadet Yayınları, Konya 2010a.
- Gezenler, Murat, İslam Hukuku Açısından Cehalet Özrü, Şehadet Yayınları, Konya 2010b.
- Günay, Ünver, Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat, Erzurum Kitaplığı, İstanbul 1999.
- http://www.youtube.com/watch?v=TrEANQxvQaE, 24.07.2013.
- https://tr-tr.facebook.com/video/video.php?v=171246986269395, 24.07.2013.
- İnalcık, Halil, “Islam in the Ottoman Empire”, Cultura Turcica, 1968-1970, V-VII.
- İnalcık, Halil, “Şeriat ve Kanun, Din ve Devlet”, İslamiyat Dergisi, C.1, S.4, Ekim Aralık 1998.
- Kılavuz, Ahmet, Saim, İman Küfür Sınır-Tekfir Meselesi, Marifet Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul 1984, 91-93. Sammarrâi, N, Abdurrazzak, Dünden Bugüne Tekfir Olayı, Terc. Orhan Aktepe, Vahdet Yayınları, İstanbul 1990.
- Kirman, M.Ali, Yeniyayla’da Dini Hayat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Ü. Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Ankara 1994.
- Köktaş, M.Emin, Türkiye’de Dini Hayat (İzmir Örneği), İşaret Yayınları, İstanbul 1993.
- Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağla- mında Bir Zihniyet Analizi, Kitabiyat, Ankara 2000.
- Makdisi, Ebu Muhammed, Demokrasi Bir Dindir, Şehadet Yayınları, Konya 2007.
- Makdisî, Ebu Muhammed, Çocuk Eğitiminde Nebevî Yöntem ve Fesad Medreseleri, Şehadet Yayınları, Konya 2008.
- Robertson, Ian, Sociology, Worth Publishers, 3rd. Edition, New York 1987.
- Tartusi, Ebu Basir İslam Dininden Çıkaran Ameller, 2. Baskı, Şehadet Yayınları, Konya 2008.
- Uçar, Ramazan, Alevi-Bektaşi Geleneği Üzerine Sosyolojik bir Araştırma(Abdal Musa Tekkesi örneği), Aziz Andaç Yayınları, Isparta 2003.
