Author :
Abstract
Beni Tağlib, Arap yarımadasının köklü kabilelerinden birisiydi. Yarımadanın karakteri haline gelen kabilevî mücadelelerde ön sıralarda olmasıyla dikkat çekmiştr. Bu duruşunda kabilecilik yanında zamanla yaşadığı inanç değişimlerinin de önemli bir etkisi vardır. Bu mücadeleci tavrını İslam’a karşı da sürdürmüş, İslam’ın yayılma sürecinde Bizans ve Farsların desteğiyle Müslümanlarla çatş- ma içinde olmuştur. Hata İslam egemenliği altna alınırken de uzlaşmaz duru- şunda ısrar etmiştr. Çalışmamızda Beni Tağlib kabilesinin İslam devletnin kuruluşu sürecindeki tavrını ve kendilerine uygulanan sıra dışı zimmet politkasını ele alacağız
Keywords
Abstract
Beni Tağlib was one of the rooted tribes in Arab peninsula. It had a prominent positon in tribal struggles which were the characteristc of the peninsula. Beside tribalism, changes in its belief through tme have also affected its manner. It had maintained a combatve attude against Islam and had clashed with Islam’s expansionism by the support of Persia and Byzantne. Beni Tağlib insisted on its uncompromising manner even in the process of taken under the Islamic dominaton. The paper analyzes Beni Tağlib’s attude in the period of foundaton of the Islamic state and the unusual Zimmet policy implemented for the tribe.
Keywords
- 1. Benî Sâide Toplantısı: Suyuti; Ebû Bekir’in hilafetine dair rivayet edilen hadisler ve haber- leri Tarihu’l-Hulefâ adlı eserinde geniş bir şekilde ele alır. Burada hilafet sorunu için Benî Saide gölgeliğinde üretilen çözümleri tek tek aktardıktan sonra Hz. Ebû Bekir’in hilafetinin, Ensar ve Muhacirun tarafından nihayetinde kabul gördüğünü söyler. Bkz. (Suyuti 1952: 61–72).
- 4. Andre Miquel, cizyeyi dîni telkin metodu olarak tanımlamaktadır. Bkz. (1991, 1: 97).
- 5. Her ne kadar Benî Tağlib’e iki kat sadaka yüklense de burada ülfet oluşturmak için cizye- nin kullanılmaması hasebiyle mana açısından bir fedakârlık söz konusudur. İbn Kayyım, cizyenin alınmasında maddi ve manevi açılardan faydalar olduğunu söyler. Maddi açıdan, Müslümanların aldıkları malın güçlerine katkı sağladığını, manevi açıdan ise, İslâm’ı kabul etmesini istedikleri kesimle cizye sayesinde birlikte yaşamanın mümkün olduğunu ve bu durumun da bir ülfet tesis edeceğini söyler. Bkz. (1994, 1: 18).
- 6. Müslüman komutanların Cezîre bölgesi Arap kabilelerine hitaben kullandıkları ‘ümmet’ ifadesi ile kastedilen Arap toplumu olmalıdır. Çünkü buradaki muhataplar, kendi ırkdaşları olan Müslüman Arap fatihlerin dinine girmedikleri gibi bölgelerinde İslâm’a girmeye başlayan Arap kabilelerin tercihine de aykırı hareket etmekteydiler. Geniş bilgi için bkz. (Taberî ty, 4: 56; İbn Kesîr 1997, 10: 38).
- 7. Benî Tağlib’le yapılan anlaşmadaki sadakadan maksadın zekat olduğu hususunda bkz. Er- kal 2009: 56.) Ayrıca Belâzurî’de, bu sadaka için “…Müslümanların toprak ve hayvanlarından alınan sadakanın iki katı…” ifadesi geçmektedir. Bkz. (Belâzurî 1932: 187.)
- 10. Hüseyin Avdat, Hz. Ömer’in iki kat zekât yüklemesinin amacını; hem zekât veren Müslü- manlarla aralarına fark koymak hem de kendilerini İslâm’a mecbur etmek şeklinde özetler. Bkz. (Avdat 1992: 75).
- 11. Müslümanlar, İslâm’ı dayatma ve ikrah ile yayılma yolunu tercih etmemişlerdir. Benî Tağlib’de olduğu gibi eğer, bir zorlama olmuşsa bu dîni alanda değil, siyasî egemenliğin perçinlenmesi alanında olmuştur ki bu da yönetilen halka değil yöneten kesime yöneliktir. Bu konuda bkz. (Kâşif 1993: 27).
- 12. Levent Öztürk, Taberî’nin yaptığı tespiti dikkate almaksızın vaftiz yasağının gerekliliğine dair herhangi bir durum söz konusu olmadığını, aksine döneme ait bilgilerin sonradan farklılaştırıldığını öne sürer. Bkz. (Öztürk 1998: 92).
- 13. Mantran, gayr-i Müslimlerden alınmakta olan özel bir vergi (cizye) yanında toprak ve sürülerinden de ayrıca vergi alındığını söyler. Bkz. (1981: 84.) Ancak bu tespit gerçeklerle uyuşmamaktadır. Çünkü İslâm devletinde zimmîlerden Hz. Ömer dönemine kadar şahıs vergisi, Hz. Ömer’den itibaren de cizye ile birlikte haraç vergisi alınmaya başlamıştır ki hayvanlara yönelik bir vergi uygulaması olmamıştır. Ancak, sadece Benî Tağlib’de bu durum geçerlidir ki bu da nakdi vergi yerine alınan ayni sadakadır.
- 14. Cebr, akdin cizyesiz de geçerli olabileceğini söylemektedir. Bkz. (2003: 86.) Ancak Benî Tağlib örneğinde de görüldüğü üzere cizye sembol görevi görür ki eğer cizyeye bir ceza anlamı verilecekse kendilerine bundan daha ağırı yüklenmiş olmaktadır.
- Abdülhamid, Said Zağlul, (1975). fî Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam, Beyrut: Daru’n-Nehdati’l-Ara- biyye.
- Ahmed, Mustafa Ebû Dayf, (1983). Dirasat fi Tarihi’l- Arab Munzu ma Kable’l İslâm İlâ Zuhûri’l Emeviyîin, İskenderiye: Muessesetu Şebabi’l-Camia.
- Ali, Cevad, (1993) el-Mufassal fî Tarihi’l-İslam, b.y.y.
- Arnold, Thomas Walker, (1971). İntişar-ı İslâm Tarihi, Çeviren: Hasan Gündüzler, Ankara: Akçağ yayınları.
- Avcı, Casim, (2010). “Tağlib”, DİA, 39, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- el-Avdat, Hüseyin, (1992). el-Arabu’n-Nasara, Dımaşk: el-Ehâlî li’t-Tabâ’a ve’n-Neşr ve’t-Tevzi’.
- Cebr, Dendel, (2003). el-Ekalliyatu Gayri’l-Müslime fî’l-Müctemai’l-İslâmî, Amman: Dâru Am- mâr.
- Dahlan, Ahmed b. Zeyni, (1997). el-Futûhatu’l-İslâmiyye Ba’de Mudiyyi’l-Futûhati’n-Nebeviyye, Beyrut: Dâru’s-Sader.
- Davud, Georges Davud, (1988). Edyanu’l-Arab Kable’l-İslam ve Vechihâ’l-Hadârî ve’l-İctimaî, Beyrut: el-Muessesetu’l-Câmia li’d-Dirâsât.
- Dellû, Burhaneddin, (2007). Cezîretu’l-Arab Kable’l-İslam, Cezayir: Dâru’l-Fârâbî.
- Emin, Ahmed, (1976). Fecru’l- İslâm, Çeviren: Ahmet Serdaroğlu Ankara: Kılıç Kitabevi.
- Hoyland, Robert, G., (2003), Arabia and The Arabs, Great Britain:Routledge.
- Fayda, Mustafa, Allah’ın Kılıcı Halid b. Velid, İstanbul 1990, 346. Çağ Yayınları.
- Hamidullah, Muhammed (1985). el-Mecmuat’ul Vesaiku’s-Siyasiyye, Beyrut: Dâru’n-Nefais.
- Hasan, İbrahim Hasan, (1991). İslâm Tarihi (Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal), Çevirenler: İsmail Yiğit- Sadreddin Gümüş), İstanbul: Kayıhan Yayınevi.
- Hitti, Philip K., (1980). Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi, Çeviren: Salih Tuğ, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- İbn A’sem, Ebû Muhammed Ahmed (1986), Futûh, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmmiyye.
- İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed (1994), Ahkâmu Ehli’z- Zimme, Tahkik: Subhi es-Salih, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melayîn.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer (1997), el-Bidâye ve’n-Nihaye, Tahkik: Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki, Cîze: Dâru Hicr.
- İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed, (2001). Kitabu’t-Tabakati’l-Kubra, Tahkik: Ali Muhammed Ömer, Kahire: Mektebetu’l-Hanci.
- İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdulkerim (1987), el-Kâmil fi’t-Tarih, Tahkik: Ebu’l Fidâ Abdullah el-Kadî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- Kal’aci, Muhammed Revvas, (1997). Mevsûatu Fıkhı Ömer b. Hattab Asruhû ve Hayatuhû, Bey- rut: Dâru’n-Nefâis.
- ………….,(1990). Nihayetu’l-Ereb fî Ma’rifeti Ensâbi’l-Arab, Tahkik: İbrahim Ebyâri, Kahire: Daru’l-Kitabi’l-Mısrî.
- Kâşif, Seyyide, İsmail, (1993). Mısrü’l-İslâmiyye ve Ehlü’z-Zimme, Kahire: el-Hey’etu’l- Mısrıyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb.
- Kehhâle, Ömer Rıza, (1997). Mu’cemu Kabaili’l-Arab el-Kadîme ve’l-Hadîse, Beyrut: Muessesetu’r-Risale.
- Kindermann, Heinz, (1970). “Tağlib”, İA, 11, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Kutub, İbrahim Muhammed, (1986). es-Siyasetü’l-Maliyye li-Osman b. Affan, Kahire: el- Hey’etu’l-Mısrıyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb.
- Mahmud, Arfete Mahmud, (1995). el-Arab Kable’l-İslam, -Ahvaluhumu’s-Siyasiyye ve’d-Diniy- ye ve Ehemmu Mezahiru Hadârâtihim, Mısır: Ayn li’d-Dirâsât ve’l-Buhûsu’l-İnsaniyye ve’l-İctimâiyye.
- Mantran, Robert, (1981). İslâm’ın Yayılış Tarihi, (Çev. İsmet Kayaoğlu), Ankara: Ankara Üniver- sitesi İlahiyat F. Yay.
- Miquel, Andre, (1991). İslâm ve Medeniyeti-Doğuştan Günümüze-, Çeviren: Ahmet Fidan-Ha- san Menteş), Ankara: Birleşik Yay.
- Nuveyrî, Şihabuddin Ahmed b. Abdulvehhab (2004), Nihayetu’l Ereb fî Funûni’l-Edeb, Tahkik: Abdulmecid Turhayni, Imad Ali Hamza, Mufid Kumeyha, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- Öztürk, Levent, (1998). İslâm Toplumunda Hıristiyanlar, İstanbul: İz yayıncılık.
- Sallâbî, Muhammed, (2008). İkinci Halife Hz. Ömer: Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi, (Çev. Mehmet Akbaş), İstanbul: Ravza Yayınevi.
- es-Samerrâî, İbrahim, (1992). Seyyid Mahmud Şükrü ve Bulûğu’l-Ereb, Beyrut: Muessesetu’l- Câmiiyye.
- Sarıçam, İbrahim, Seyfettin Erşahin (2006). İslâm Medeniyeti Tarihi, Ankara: T.D. V. Yayınları.
- Sekkâl, Deyzîre, (1995). el-Arabu fî’l-Asri’l-Cahilî, Beyrut: Dâru’s-Sadâkati’l-Arabiyye.
- Suyûti, Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekir (1952). Tarihu’l-Hulefa, Tahkik: Muhammed Muh- yiddin Abdülmecid), Mısır: Matbaau’s-Saade.
- Şiblî, Mevlana, (1980). Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, Çeviren: Talip Yaşar Alp, İstanbul: Çağ Yay.
- Tantavî, Ali, Naci Tantavî, (1983). Ahbâru Umer ve Abdullah b. Umer, Beyrut: el-Mektebu’l- İslamî.
- Tritton, Arthur Stanley, (1960). “Nasara”, İA, 9, Istanbul: M. E. Basımevi.
- Tuğ, Salih, (1984). İslam Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı, İstanbul: Marmara Ü. İlahiyat Vakfı Yay.
- Wellhausen, Julius, (1960). İslam’ın En Eski Tarihine Giriş, Çeviren: Fikret Işıltan, İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
