Author :
Abstract
İnanç tarzları ve denetm odağı arasındaki ilişkiyi incelediğimiz bu çalışmada iki kavramın açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Bu kavramlardan birincisi, “inanç tarzları” iken ikincisi, “denetm odağıdır”. Araştrmamızın sınırları içinde ilk önce “inanç tarzları” daha sonra da “denetm odağı” hakkında biraz açıklamada bulunalım. Daha sonra bilimsel yazında dindarlık veya dini inanç- lar ile denetm odağı arasında araştrmalarda hangi sonuçların elde edildiğine değineceğiz.
Keywords
Abstract
This study surveyed the relatons between faith/worldview styles and locus of control. By employing Religious Attude Scale, the Scale of Faith/World View Styles, and Roter’s Internal-External Locus of Control Scale, it has been carry out with 955 undergraduate students in Turkish State University. It was found that individuals with an internal locus of control are signifcantly higher than individuals with an external locus of control in terms of religious attude. Moreover, -although it is not signifcantly- they have highly a style of “absolute faith” and signifcantly lower a style of “flexible faith” than the individuals with an external locus of control. In levels of Faith-styles, who are the closest to internal loci of control are the individuals with “flexible faith low- defnite faith high”. As a result, while “absolute faith” is the closest to internal loci of control, “flexible faith” is the closest to external loci of control.
Keywords
- 2. Psikolojide “denetim” (kontrol) odağı kavramı çevreçevesince ortaya atılmış birçok kav- ram vardır. Mesela, kontrol algısı, kendine yeterlik, öz yeterlik, yetkinlik, öğrenilmiş güçsüzlük/güçlülük, nedensel yükleme, öz denetim vb. gibi. Ancak bunların tümünün aynı denetim olgusunun “birey-olay-sonuç” üçlüsü arasındaki ilişkilerin farklı birer yansıması veya yorumları olduğu düşünülmektedir (Skinner, 1996; akt. Yeşilyaprak, 2006: 243). Araştırmamızda bu kavramı “denetim odağı” şeklinde kullanmayı tercih ettik.
- 3. Ok’un “Dini Tutum Ölçeğinin” dört alt boyutuna ilişkin maddeleri şunlardır: a) Duygu Boyutu: Bu boyutta 1-“Ezan, dua ve ayet gibi dini okumaları dinlediğimde zevk alırım” ile 2-“Dini etkinliklere katıldığımda gerçekten zevk alırım” maddeleri yer almaktadır. b) İlişki Boyutu: 1-“Allah’ın bana çok yakın olduğunu hissediyorum” maddesi ile 2-“Zor zamanlarımda Allah’ın bana yardım ettiğini düşünüyorum” maddesi bu boyuttadır. c) Davranış Boyutu: 1-“İnandığım dinin gereklerini yerine getirmeye çalışırım” ve 2-“Yaşantımın dini değerlere uygun olup olmadığına dikkat ederim” maddeleri davranış boyutunu oluşturmaktadır. d) Bilgi Boyutu: 1-“Dini inancın gerekli olmadığını düşünüyorum” maddesi ile 2-“Dinin toplumların geri kalmasına neden olduğunu düşünüyorum” maddesi bilgi boyutunu oluşturmuştur. Fakat 388 kişilik örneklem grubu ile oluşturulan ikinci araştırmada ise bilgi boyutundaki bu maddeler biraz değiştirilerek şu şekilde yer alır: 1-“Dinin gereksiz olduğunu düşünüyorum” ve 2-“Dini inancın bana yararından çok zararı olduğunu düşünüyorum”. Araştırmamızda kullanılan dini tutumun bilişsel boyutundaki maddeler Ok’un yaptığı ikinci araştırmada kullanılan maddelerdir. Bu iki madde öznel bir yargı ifade ettiği için dini tutumun bu boyutuna “bilgi” yerine “yargı” boyutu diyeceğiz. Çünkü Budak’ın (2009) belirttiği üzere tutumun bileşenlerinden olan “yargısal” boyut ile Ok’un geliştirdiği dini tutumun “bilgi” boyutu aynı anlama gelmektedir
- 5. Araştırmada kullanılan maddelerin alfaları hakkında Ok’un (2012; 2009) yaptığı çalışma- lara bakılabilir.
- 6. Bunun nedeni olarak üniversite öğrencilerinin çoğunluğu yüksek oranda dinin yararına ve gerekliliğine dair bilişsel bir düzeyde kabulün var olduğu gösterilebilir (bzk. Seyhan, 2012).
- Ağır, S. M. (1994), Normal Lise ile İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Denetim Odakları Üzerine Bir İnceleme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: MÜSBE.
- Allport, G.W. ve ROSS, J.M. (1967), “Personel Religious Orientation and Prejudice”, Journal of Personality and Social Psychology, sayı 5, ss. 432–443.
- Altıntaş, E. ve Gültekin, M. (2005), Psikolojik Danışma Kuramları, İstanbul: Aktüel Yay.
- Batson, C.D., Schoenrade, P. ve Ventis, W.L. (1993), Religion and the Individual. Oxford: Oxford Press.
- Benson, P. ve Spilka, B. (1973), “God-image as a Function of Self-esteem and Locus of Control”, Journal for the Scientific Study of Religion, 12, 297–310.
- Budak, S. (2009), Psikoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
- Burger, J. M. (2006), Kişilik –Psikoloji Biliminin İnsan Doğasına Dair Söyledikleri-, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- Cengil, M. (2004), “Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Denetim Odaklarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”, Gazi Ünv. Çorum İlh. Fak. Der. c.III, s. 5, ss. 65–88.
- Certel, H. (2003), Din psikolojisi, Ankara: Andaç Yayınları.
- Dağ, İ. (1991), “Rotter’in İç-dış Kontrol Odağı Ölçeği (RİDKOÖ)’nin Üniversite Öğrencileri İçin Güvenirliği Ve Geçerliği”, Psikoloji Dergisi, Aralık, c.7 sayı 26,
- Dirik, G. ve GÜNAY, E. (2009), “Dindarlık, Kontrol Odağı ve Psikolojik Sıkıntılar”, Civilacamedy Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 47–62.
- Fowler, W. J. (1981), Stages of Faith, the Psychology of Human Development and The Quest for Meaning, San Francisco: Harper and Row.
- Fowler, W. J. (1991), Weaving the New Creation: Stages of Faith and The Public Church, San Fransisco: Harper Collins.
- Fowler, W. J. (1995), Stages of Faith, the Psychology of Human Development and The Quest for Meaning, San Francisco: Harper Collins Publisher.
- Gorsuch, R. L. (1994). “Toward Motivational Theories of Instrinsic Religious Commitment”, Journal for the Scientific Study of Religion, 33: 315–325.
- Gülaçtı, F. (1999), Üniversite Öğrencilerinin İnsan Doğasına İlişkin Tutumları, İçten veya Dıştan Denetimli Olma ile Bazı Değişkenler Arasındaki İlişkiler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Ünv. Sos. Bil. Esnt.
- Gürses, İ. (2002), “Dindarlık ile tutumlar ve Otoriteryen Kişilik İlişkisi”, Gençlik, Din Ve Değerler Psikolojisi, Ankara: Ankara Okulu Yay.
- Gürses, İ. (2007), “Din Eğitimi Kişilik İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”, Uludağ Ünv. İlh. Fak. Der., c.16, s.:2, ss. 79–122.
- Hökelekli, H. (1993), Din Psikolojisi, Ankara: TDV Yayınları.
- Ilgar, M. Z. (1995), Denetim Odağının Değer Sistemleri Ahlaki Gelişim Düzeyi ve Öz-Ahlaki Değerlendirme Üzerindeki Etkileri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE.
- Kağıtçıbaşı, Ç. (1972), Sosyal değişmenin boyutları (İzmir Lise Öğrencileri Üzerine Bir İnceleme), Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yay.
- Kahoe, R.D. (1974), “Personality and Achievement Correlates of Intrinsic and Extrinsic Religious Orientations”, Journal of Personality and Social Psychology, 29, 812–818.
- Karaca, F. (2007), Dini Gelişim Teorileri, İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi (Dem) Yayınları.
- Karasar, N. (2012), Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara: Nobel Akademik Yay.
- Kayıklık, H. (2005), “Psikolojik Açıdan İnanç, İman ve Şüphe”, AÜİF Dergisi, XLVI, s. 133–155.
- McIntosh, D.N. ve Spilka, B. (1990), “Religion and Physical Health: The Role of Personel faith and Control”, In M.L. Lynn and D.O. Moberg (Eds.), Research in The Social Scientific Study of Religion, (c. 2, ss. 167–194), Greenwich, CT: JAL.
- McIntosh, D.N., Kojetin, B.A. ve Spilka, B. (1985), “From of Personal Faith and General and Specific Locus of Control”, -Paper Presented at- The Annual Meeting of The Rocky Mountains Psychological Association, Tucson, AZ: April 24–27.
- Ok, Ü. (2007), İnanç Psikolojisi, Ankara: Avrasya Yay.
- Ok, Ü. (2009), “Dini Şemalar Ölçeğinden İnanç veya Dünya Görüşü Şemaları Ölçeğine”, Cumhuriyet Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 149–155.
- Ok, Ü. (2011), “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlilik Çalışması”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 528–549.
- Ok, Ü. (2012), “İnanç veya Dünya Görüşü Aşamaları, Şemaları ve Gelişim Biçimleri: Kişisel- Anlatıya Dayalı İnanç Gelişim Çizgileriyle ilgili Nicel Ölçümler”, Ç.O.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi (Din Psikolojisi Özel Sayısı).
- Özbaydar, B. (1970), Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma, İstanbul: Baha Matbaası.
- Özdoğan, Ö. (2010), Mutluluğu Seçiyorum, 5. Baskı, Ankara: Özdenöze Yayınları.
- Pargament, K.I., Steele, R.E., ve Tyler, F.B. (1979), “Religious participation, religious motivation, and individual psychosocial competence”, Journal for the Scientific Study of Religion, 18, 412-419.
- Perry, W.,G. (1970), Forms of Intellectual and Ethical Development in the College Years: a Scheme. New York: Holt, Rinehart and Winston, inc.
- Pervin, L. (1996), The Science of Personality, New York: John Wiley and Sons Inc (Lehigh Press).
- Plotnik, R. (2009), Psikolojiye Giriş, (Çev. Tamer Geniş) İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- Rotter, J. (1966), “Generalized Expectancies for Internal vs. External Control of Reinforcement”, Psychological Monographs, 80, 1–28.
- Rotter, J. (1975), Some Problems and Misconceptions Related to the Construct of Internal versus External Control of Reinforcement, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 43(1), 56–57.
- Rotter, J. (1990), Internal Versus External Control of Reinforcement: A Case of History of a Variable, American Psychologist, 45, 489-493.
- Savaşır, I. ve Şahin. H.N. (1997), Bilişsel-Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler, Ankara: Türk Psikologları Derneği Yay.
- Sezen A.V. (2008), Üniversite Öğrencileri Örnekleminde İman Gelişimi ve Dinsel Fundamentalizm Arasındaki İlişkiler Üzerine Bir Çalışma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir: DEÜ. Sosyal Bilimler Enst.
- Streib, H. (2001), “Faith Development Theory Revisited: The Religious Styles Perpective”, The International Journal for The Psychology of Religion, 11, 143–158.
- Strickland, B.R. ve Schaffer, S.J. (1971), I-E, I-E & F. Journal for The Scientific Study of Religion, 10, 366–369.
- Sturgeon, R.S. ve Hamley, R.W. (1979), “Religiosity and Anxiety”, The Journal of Social Psychology, 108, 137–138.
- Taplamacıoğlu, M. (1962), “Yaşlılara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerine Bir Anket Denemesi”, A.Ü.İ.F.D. 10, 141–151.
- Tebbi, C.K., Mallon, J.C., Richards, M.E. ve Bigler, L.R. (1987), “Religiosity and Locus of Control of Adolescent Cancer Patients”, Psychological Reports, s. 61, ss. 683–696.
- Yeşilyaprak, B. (2006), “Denetim Odağı”, Eğitimde Bireysel Farklılıklar, (Edt. Yıldız Kuzgun ve Deniz Deryakulu), Ankara: Nobel Yay.
