Author :
Abstract
Birçok sosyal kurum ve gruptan oluşan, sistem özelliği taşıyan bir bütün olan toplum sosyal teşkilatlar ve ilişkiler ağıdır (Aslantürk, 2008: 14–15). Bu ilişkiler ağı Bat toplumlarında, özellikle sanayi devrimi sonrasında kaotk yapılara ve netcede çok kapsamlı değişmelere maruz kalmış ve netcede ortaya çıkan sorunların anlaşılmasına ve çözümlenmesine yönelik olarak kendisine bir bütün olarak toplumu ve toplumsal ilişkileri konu edinen sosyoloji disiplini doğ- muştur (Shepard, 2009: 8–9). Sosyoloji disiplininin toplumu ve toplumsal olayları açıklama ve çözümlemesi teorik bir düşünceyle ve teorik bir çabayla mümkün olabilmektedir (Kızılçelik, 1994: vi). Zira teori, deneye imkan veren bir alanda araştrmanın düşünsel bir temele oturmasını sağlamakta, ona fkri bir derinlik, genişlik ve zenginlik kazandırmaktadır (Günay, 2006: 509-542). Dolayısıyla, disiplin içinde topluma ve toplumsal olaylara farklı açılardan bakan çeşitli teoriler ortaya çıkmıştr. Teorik çeşitlilik, araştrmalarda yararlanılabilecek zengin bir düşünce kaynağı sağlarken, sosyoloji çalışmalarının ilerlemesine de katkıda bulunmaktadır (Giddens, 2006: 651). Bir bütün olarak toplum, sosyolojinin konusu olabilirken, eğitmden dine, hukuktan ekonomiye, aile mahremiyetnden suç çetelerine, ırk ayrımından sı- nıf ayrımına, çalışmadan spora, cinsiyeten yaşa, sanatan sağlığa, siyaseten sanayiye vb. çeşitlilik göstermektedir ve oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır (Selman, 2011: 8). Toplumda meydana gelen olayların karmaşıklığı, bu olayların kavranmasında çok sayıda bilgi dalının iştrakini gerekli kılmaktadır (Berger, 2011: 21). Diğer bir deyişle, toplum içinde meydana gelen çok yönlü etkileşimleri izah ve çözümlemede tek bir bilim dalı veya yaklaşım yeterli olmamaktadır. Çünkü her bir bilim dalı veya yaklaşım topluma ve bireylere farklı açılardan bakmaya çalışarak, konunun sadece bir veya birkaç yönünü ele alabilmekte ve çözümleyebilmektedir (Aslantürk-Amman, 2001: 416). Bu nedenle, toplumsal olayları anlamada disiplinler arası işbirliği fkri daha fazla ilgi çekmeye başlamış- tr. Elbete bu yaklaşım sosyolojinin alt dalları için de geçerlidir. Sosyolojinin alt dallarından birisi, belki de en önemlisi olan din sosyolojisinde de durum farklı değildir. Son zamanlarda toplumsal dini davranışları anlamak ve izah etmeye yönelik olarak ekonomi disiplininden faydalanılarak, ekonomide kullanılan Rasyonel Seçim Teorisi (Çalışmada RST olarak ifade edilecektr) ve Pazar Yaklaşımı din sosyolojisi çalışmalarına kazandırılmıştr. RST, bireylerin ve grupların dini davranışlarına ekonomik bir anlayışla yaklaşan, oldukça basit varsayımlardan oluşan bir teoridir. Ekonomide kullanılan çeşitli modellerden de faydalanarak bireylerin, dini kurum ve grupların davranışlarını kar-maliyet perspektfnden inceleyerek izaha çalışmıştr. Teori dini çevreyi, dinlerin ve dini grupların rekabet etği bir pazar, dindarları maddi ve manevi hizmet talep eden müşteri/tüketci, din adamlarını ve dini kurumları ve grupları bu talepleri tedarik eden üretciler olarak görür (Edis, 2006: 163). Bu ikisi arasındaki ilişkiden (arz-talep) ortaya çıkan olguyu ise “dini pazar” olarak değerlendirir. Oluşan pazarda her birey, her grup veya her cemaat dinden elde edecekleri maddi ve manevi menfaat maksimum düzeye çıkarmak için gayret ederler (Selman, 2011: 42-43). RST’nin temel unsurları kar (fayda) maksimizasyonu, pazar dengesi ve sabit tercihlerin bileşimi’dir (Becker, 1990: 5). Kar maksimizasyonu varsayımına göre: Birey her hangi bir davranışındaki maliyet ve karı tartarak ve karını maksimize edecek davranışı seçerek rasyonel hareket eder. Pazar dengesi varsayımı- na göre: Sosyal sonuçlar bireysel davranışların birbiriyle etkileşiminden ve toplamından ortaya çıkan dengeyi oluşturmaktadır. Sabit tercih varsayımına göre ise: Bireylerin maliyet-kar değerlendirmesi sonucu ortaya çıkan nihai tercihleri kişiden kişiye ve zamandan zamana çokça değişiklik göstermez (Iannaccone, 1997: 25-45). RST’de, bireylerin ve dini grupların birbirleriyle olan davranışlarını izaha yönelik kullanılan çeşitli modeller vardır. Modeller, dindar insanları dini ürün talep eden tüketciler şeklinde değerlendirirken, din adamlarını ve dini grupları dini ürünleri taleplere uygun bir şekilde üreten, tüketciyi cezbedici şekilde pazarlayan şirketler olarak ve elde edecekleri yardımlarla kendilerinin ve kurumlarının maksimum çıkarını gözeten üretciler olarak telakki ederler. Bu alışveriş esnasında ortaya çıkan olgu ise, bizim bu makaledeki ana konumuz olan “dini pazar” olgusudur.
Keywords
Abstract
This study handles ‘religious market’, one of the models of ratonal choice theory of religion. In the artcle the mentoned model, which is obscure in our country, will be introduced and some researches done within the scope of the method will be given place. In this sense, the concepts vital for the model such as religious monopoly, religious pluralism, religious competton, religious product, supply and demand will be explained and the structure of religious market in our country will be mentoned briefly
Keywords
- Aslantürk Z., “Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi” içinde Din Ve Toplum, Ed. Akyüz-Çapçıoğlu, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 2008.
- Aslantürk-Amman, Sosyoloji – Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, Teoriler, Çamlıca Yayınları, İstanbul, 2001.
- Barret D., World Christian Encyclopedia, Oxford University Press, Oxford, 1982.
- Becker, G., The Economic Approach To Human Behavior, The University of Chicago Press, Chicago, 1990.
- Berger, P., “Peter Berger And The Study Of Religion”, içinde Postscript, Ed. Woodhead, L., Heelas P., Martin D., Routledge, London, 2001.
- ____, “Toplumbilimi Yazıları” içinde Dini Kurumlar, Anadolu Yayınları, İzmir, 1999.
- ____, Kutsal Şemsiye, Çev. Ali Coşkun, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2011.
- Bernard, C., The Oxford Handbook Of The Sociology Of Religion, Oxford University Press,New York, 2009.
- Burton, C., E., Basic Sociology, Author House, Indiana-USA, 2009.
- Buyrukçu, R., Din Görevlisinin Mesleğini Temsil Gücü, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
- Edis T., Science And Nonbelief, Greenwood Press, Westport, 2006.
- Jusic, A., Economic Analysis Of The Legal Regulation Of Religion In The US And Germany, Central European University, Budapest, 2007.
- Giddens, A., Sosyoloji, Çev. Zeynep Mercan, Ayraç Yayınevi, İstanbul, 2006.
- Günay, Ü., “Kuramsal Yaklaşım ve Türk Sosyolojisi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21 Yıl: 2006/2.
- Iannaccone, L., “Handbook Of Religion And Social Institutions” içinde Economy And Monopoly, Springer Science Business Media Inc., New York, 2006.
- ____, “The Consequences of Religious Market Structure: Adam Smith and the Economics of Religion, April, 1991.
- ____, “The Expansion Of Economics” içinde A Marriage Made In Heaven? Economic Theory And Religious Studies, Ed. Grossbard-Shechtman, S., Clague, C., M.E. Sharpe Inc., New York, 2002.
- ____, “Progress In The Economics Of Religion,” Journal of Institutional and Theoretical Economics, Vol: 150, No: 4, 1994.
- ____, “Religious Markets and the Economy Of Religion”, Social Compass, Vol. 39, No. 1, 1992.
- ____, “Rational Choice Theories of Religion” içinde, Framework For The Scientific Study Of Religion, Ed. L. Young, Routledge, New York, 1997.
- Iannaccone, Finke, Stark, “Deregulating Religion: The Economics Of Church And State”, Western Economic Association İnternational, Vol:25, April, 1997.
- Introvigne, M., “Niches in the Islamic Religious Market and Fundamentalism: Examples from Turkey and Other Countries” Interdisciplinary Journal of Research on Religion, Article 3, 2005.
- Kızılçelik, S., Sosyoloji Teorileri 2, Yunus Emre Ltd. Şti., Konya, 1994, s. vi.
- Reitsma, R., L., “God, Our Community In Heaven: Rational Choice Theory And Religion”, Christian Scholar’s Review, Winter, 2004.
- Selman, A., Rasyonel Seçim Teorisi Bağlamında Din Olgusu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2011.
- Selman, A., UÇAR, R., “Dini Tercihleri Anlama ve Açıklamaya Farklı Bir Yaklaşım: Rasyonel Seçim Teorisi”, Toplum Bilimleri Dergisi, Aralık 2011.
- Shepard, J., M., Sociology, Wadsworth Cengage Learning, Belmont, 2010.
- Stark, R., Finke, R., Acts of Faith: Explaining The Human Side Of Religion, University of California Press, Berkeley, 2000.
- ____, The Churching of America, 1776-2005: Winners And Losers In Our Religious Economy, Cataloging In Publication, Piscataway, 2005.
- Taş, K., Türk Halkının Gözüyle Diyanet, İz Yayıncılık, İstanbul, 2002.
- Turner, B., “The New Blackwell Companion To The Sociology Of Religion” içinde, Religion In a Post-secular Society, Ed. Turner, B., Blackwell Publishing Ltd. West Sussex, 2010.
- Uçar, R., Dinler Arası Diyalog Çıkmazı – Din Görevlileri Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Kelam Yayınları, İstanbul, 2007.
- http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d04/c024/mm__04024049.pdf (15.01.2010).
- http://www.diyanet.gov.tr/foyvolant/5_yonergeler/10.pdf (08.05.2012).
- http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/halkla_iliskiler/moduller/ reklamcilikta_arastirma.pdf (12.03.2012).
