Author :
Abstract
Araştrmanın amacı bugüne kadar onlarca araştrmacı tarafndan araştrılmış ve hakkında onlarca kitap yazılmış Peygamber’in kızı Hz. Fatma hakkında son sözü söylemek değildir. Tersine bu araştrmanın amacı bu konuya bazı araş- trmacıların baktğı zaviyeden değil de daha ziyade bütün büyük insanlar da olduğu gibi Hz. Fatma özelinde de vuku bulan, artk bir külte dönüşmüş olan İslam inancındaki efsaneleşmiş Hz. Fatma olgusuna sosyolojik ve antropolojik açıdan bir ışık tutabilmektr. Araştrmanın konusu ve kapsamı da Şiilikteki Hz. Fatma inancıdır. Kült (Latnce cultus, Fransızca culte) Kutsal olarak bilinen varlıklar çerçevesinde oluşmuş, saygı, tapınma, dua, kurban ve ritüeller gerektren, özel yer ve zamanlarda, bayram ve törenleri bulunan, kült araçlarıyla cemaat ve liderlerini içeren inançlar ve tapınışlardır. Topluluğun başat ya da Ortodoks dinsel gelene- ğinden sapan dinsel hareket ya da örgüt tpidir.(Emiroğlu & Aydın, 2003: 519) Marian W. Smith’in kullandığı bir tpolojik kavramlaştrma olarak kült, “nispeten küçük ve heterodoks, her zaman olmasa da genellikle dini, kesin olarak da hareket saikıyla güdülenmiş, grup hareketlerine ya da hareket amaçları olmasa ve ibadet hayatnda herhangi bir yenilik çağrıştrmasalar bile ve gizli ya da açıktan hareket etseler bile daha büyük dini bir gelenek içerisinde belirli bir ritüelle kendilerini ayırt eden insan topluluklarının oluşturduğu hareketleridir. (Coşkun, 2004: 89). Emiroğlu ve Aydın’ın kült terimini oldukça ayrıntlı ve dikkatli bir biçimde inceledikleri daha sonraki satrlar dikkatlice incelenince kült ile ilgili aşağıdaki tespitleri yapmak mümkündür. (Emiroğlu & Aydın, 2004: 519-520.) Topluluğun hareket saikıyla güdülenmiş olması kült kelimesinin tanımında öncelik teşkil etmektedir, ancak kült hareket saikı dışında da belli ritüellerle kendilerini diğer topluluklardan ve onların inanç biçimlerinden ayırt eden yanlarının bulunması da bir dini grubun yine kült tanımı kapsamına girmesi için yeterlidir. Emiroğlu ve Aydın’ın tanımında bir inanç biçiminin kült olarak adlandırılabilmesi için, o inanç biçiminde aşağıdaki unsurların var olması şart koşulmaktadır. • Kutsal olarak bilinen varlıklar, • Bunlara saygı, • Tapınma, • Dua, • Özel ritüeller, • Bu cemaatn liderlerini içeren inanç ve tapınış, • Ayrıca bu inanç biçiminin Ortodoks dinsel geleneğinden farklılaşan dinsel bir hareket ya da örgüt tpi olması, gerekmektedir.İşte bu meyanda belirtmek gerekirse Hz. Fatma’nın Şiilikteki konumu diğer mezheplerdeki konumundan çok daha farklı bir yere oturtulmuştur ki bu çalış- manın asıl konusu da budur. Şiilikteki konumu itbarıyla Hz. Fatma hem bütün topluluğu hareket etrici bir güç hem de Şii toplumunun inanış biçimleri ve bazı ritüelleri itbarıyla kendilerini diğer inanç gruplarından ayırt etmelerinin temelinde yatan kaynak olması hasebiyle kült biçimindeki bir inanışı ve yine aynı biçimli bir sosyal hareket temsil etmektedir. Şiilikte Hz. Fatma ve Ehl-i Beyt’e verilen önem, İslam’ın Ortodoks inanç biçimi kabul edilen Sünnilikten farklı olarak, mezhebin merkezine Ehl-i Beyt’i ve onların imametne duyulan inancı yerleştren bir bakış açısını da sergilemektedir. Bununla Şiilik yahut dar anlamda söylemek gerekirse onun bir kolu olan Caferilik, Ehl-i Beyt’e duyulan saygı, bağlılık, onların imametni kutsama anlamında bir inanış boyutu taşıması hasebiyle, kanaatmizce Caferilik ve Şiilikte bir Fatma kültü mevcutur. Çünkü Caferilikte Hz. Fatma’ya yüklenen önemli rol, Ortodoks inanç olarak kabul edilen Sünnilikte mevcut değildir. Hz. Fatma’nın hayatyla ilgili tarihsel detayları tarihçilere bırakarak, onu artk efsane bir şahsiyet, bir kült haline getren Şii hadis külliyatndaki kendisiyle ilgili rivayetlere yani Kuranda ve hadislerde Hz. Fatma’nın nasıl yer aldığına kısaca bakalım. Ancak şunu belirtmekte yarar vardır ki bizim burada amacımız kesinlikle hadislerin senet yahut metn tenkidini yapmak değil, bilakis onların sosyolojik tabanda nasıl etki yaptğına araştrmamızın izin verdiği ölçüde değinmektr. Bu araştrmanın asıl amacı bir tarihsel kişiliğin vefatnın ardından nasıl olağanüstü bir kişiliğe dönüşebildiğini anlatmaktr. Bugün artk Hz. Fatma tarihsel bir kişilik olmaktan ziyade efsanevî özellikleri haiz olağanüstü bir kişiliktr.
Keywords
Abstract
The aim of this research not to say the last word about the daughter of the Prophet. The aim of this research is to look out this subject from the cultc perspctve. So this research searchs the subject of the Fatma Cult in Islam, especiallay in the beleif of Shia. The main goal of this research to look out the subject of Fatma cult from the perspectve of anthropology and sociology. In the frst part of research, frst of all, we explained the term of cult and cultc groups an bleives, and in the second part we have told the life of Fatma and the last part we heve tried to tell the bleif of Fatma in Shia and the cult of Fatma in Shia.
Keywords
- 1. Ali, Şeriati, “İnsan Niçin Efsane Üretir?”, (Erişim Tarihi: 10.11.2010), http://www.islamisi- te.com/content/insan-ni%C3%A7-efsane-%C3%BCretir, adlı Web Sayfasından.
- 2. Ali, Şeriati, “İnsan Niçin Efsane Üretir?”, (Erişim Tarihi: 10.11.2010), http://www.islamisi-
- 3. TEVESSÜL DUASI (Erişim Tarihi: 23.11.2010 Tarihi), http://www.ehli-beyt.org/ehlibeyt/ tevessul-duasi-ve-anlami.html Kaynaklar
- BEYHAKİ, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (1985), Delailü’n-nübüvve ve ma’rifetu ahvâli sahibi’ş-şeria, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, c.II.
- COŞKUN, Ali (2004), Mehdilik Fenomeni, İst: İz Yay.
- ISFAHANİ, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah b. İshak Ebû Nuaym: (1974), Hilyetü’l-evliya ve tabakatü’l-asfiya, Kahire: Matbaatü’s-Saade, c.II.
- GÜNDÜZ, İrfan (2007), “Tasavvufi Bir Terim Olarak Rabıta”, Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştır- ma Dergisi, yıl: 8, sayı: 19.
- KARA (2007), Gülün Goncası (Hz. Fatıma), İstanbul: Nesil Yay.
- İBNİ SEBBAĞ, Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Maliki el-Mekki (1988), el-Fusulü’l-mühimme fî ma’rifeti ahvâli’l-eimme aleyhimü’s-selam, Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1988.
- İBNİ HACER, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed el-Askalani (1970), el-İsabe fî temyizi’s-sahabe, dirase ve tahkik Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz, Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 11579. sahabe,
- İBNİ SAD, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ Zühri İbn Sad, tahkik Ali Muhammed Ömer (2001), Kitâbü’t-Tabakati’l-kebir, et-Tabakatü’l-kübra, Kahire: Mektebetü’l-Hanci, c.VIII.
- HİNDİ, Alauddin Ali b. Abdülmelik b. Kadı Han Müttaki (1985), Kenzü’l-ummal fî süneni’l-akval ve’l-ef’al, neşr. Bekri Hayyani, Saffet Sakka, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, c.XII.
- EMİROĞLU, Kudret & AYDIN, Suavi (2003), Antropoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yay.
- MAKRİZİ, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir Makrizi (1999), İmtaü’l-esma bima li’n-nebi mine’l-ahvâl ve’l-emval ve’l-hafede ve’l-meta’, tahkik ve talik Muhammed Abdülhamid en-Nemisi: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, c..IV.
- NİSABURİ, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi Muhammed Hakim (1990), el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, dirase ve tahkik: Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, c.III.
- ÖCAL, Turgut: (2009), Türk Edebiyatı’nda Ehli Beyt Sevgisi, Yayımlanmamış Panel Bildirisi, Iğdır, Ehli Beyt Sevgisi Konulu Panel’de Sunuldu.
- ŞAMİ, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Yusuf b. Ali Şami, thk. Mustafa Abdülvahid (1986), Sübülü’l-hüda ve’r-reşad fî sireti hayri’l-ibad, Kahire: Vizaretü’l-Evkaf ve’şŞuuni’l-İslâmiyye, c.XI.
- DELLAL, İdad Sami Muhammed Salih, (1992), Tarihi Bağdad maa zeylihi ve istifadatü’d-Dimya- ti, Kahire: Dârü’l-İ’lami’d-Düveli, c.I.
- YUNUS EMRE: (2009), Gönüllere Huzur Veren İlahiler, haz. Ali Gürkan Ulucan, İst: Merve Yay.
- ZEHEBİ, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (1985), Siyeru a’lâmi’n-nü- belathk. Şuayb el-Arnaut, Hüseyin Esat, 3. Baskı, Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 4467. Şahıs. İnternet Kaynakçası
- Şeriati, Ali, “İnsan Niçin Efsane Üretir?”, (Erişim Tarihi: 10.11.2010), http://www.islamisite.
- TEVESSÜL DUASI (Erişim Tarihi: 23.11.2010 Tarihi), http://www.ehli-beyt.org/ehlibeyt/teves- sul-duasi-ve-anlami.html
