Beş Sanat ve Öncüllerİ

Author:

Year-Number: 2011-10
Yayımlanma Tarihi: 2018-11-02 15:22:28.0
Language : Türkçe
Konu :
Number of pages: 130-145
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Aristoteles’in tasımı bulması ya da çıkarım yasalarını bir dizge haline getrmesi belki de onun en büyük ve özgün başarısıdır.1 Tasım kuramını barındıran Aristoteles mantğı benzersiz biçimde Post-Helenistk dönemini, Orta Çağ İslam ve Avrupa felsefesini etkilemiştr. Bu dönemde pek çok felsefeci için mantk sözcüğü Aristoteles mantğı ile özdeş olarak kullanılmıştr. Hata günümüzün modern mantk kuramları ile Aristoteles mantğı arasında yöntem ve amaçlar bağlamında büyük benzerlikler vardır.2 Her ne kadar tasım teorisi en önemli başarısı olsa da bu, mantkçı olarak Aristoteles’in çalışmalarının yalnızca bir bölümüdür. Onun yargıda bulunma, kanıtlama ve dilsel alana dair çalışmaları da vardır ve bunlara ilişkin eserler bir bütün olarak Aristoteles’i anlamada önemlidir. Özellikle tanım, kesin kanıtlama (demonstraton / burhan) diyalektk (cedel) kanıtlama, zorunluluk, olasılık ve yüklemler hakkında ortaya konulan değerlendirmeler bir bütün olarak tasım teorisi doğrultusunda incelenmesi gereken konulardır.3 Aristoteles’in mantk teorisi temelde iki tür çıkarım ve kanıtlama yöntemini içermektedir. Bunlardan ilki, bilimsel kanıtlama süreçlerini doğru biçimde içerdiği öne sürülen kesin kanıt ve ikincisi, karşılıklı tartşma içerikli süreçlerde kullanılan diyalektk yöntemleridir. Matematksel bir yapısı olan tasım, en açık biçimiyle Birinci Analitkler’de ele alınmıştr ve kesin kanıtlama kuramı ile birlikte İkinci Analitkler’de tamamlanmıştr. Diyalektk kanıtlama ya da çıkarım ise Topikler’de ortaya konulmuştur. Klasik mantğın ana konusu tasımdır. Kavramlar, önermeler, çıkarım türleri vs. bütünüyle tasıma yönelik bir ön çalışmadır. Aristoteles’e göre tasım, belli bir ifadeden başka bir ifadenin zorunlu olarak çıkmasını sağlayan sözsel yapıdır.4 Tasım, içerik ve biçim yönünden inceleme konusu yapılmaktadır. Tasımı oluşturan öncüllere5 madde (içerik), öncüllerin kendi aralarında düzenlenmesine de suret (biçim) denilmektedir.6 Söz gelimi suret açısından tasım kesin (iktrani) ve seçmeli (istsnai) olarak ikiye ayrılabilir. Tasımın içerik ve bilgisel değer açısından incelenmesi ise İslam Mantkçılarının Beş Sanat (es-Sanaatu’l-Hams) olarak adlandırdıkları başlık altnda ele alınır.7 Söz konusu bölümleme Aristoteles’in Organon adlı mantk külliyatna dayanmaktadır.

Keywords

Abstract

This artcle is about the fve arts and it’s premises. The inventon of the syllogism or the systematc treatment of law inference is important. The theory of syllogism is expressed in The Prior Analytcs. Scientfc method is considered The Posterior Analytcs. Dialectc is discussed in Topics. Rhetoric is examined in The Rhetoric. Sophistry is investgated in The Sophistcal Refutatons. Poetcs is considered in Poetcs. The last fve comprise the fve arts of the applied syllogism. Method of The Posterior Analytcs is called burhan, dialectc is called jadal, rhetoric is called khitaba, and Sophistry is called mugalâta, poetcs is called shi’r. The propositon of these fve arts: Yaqî- niyat, mashhurat, maqbulat, musallamat, mushabbihat, wahmiyyat, muhayyilat and maznunat. These arts and it’s propositon is useful for philosophical thinking. Therefore these concepts must be partcularly investgated.

Keywords