Author :
Abstract
Bir toplumun, sosyo-kültürel yapısını anlayabilmek için o toplumun dününe ve bugününe bakmak sosyolojik bir çalışmayı daha anlamlı hale getirir. Bu süreci doğru analiz edebilmek ancak o toplumun değişim/dönüşümünde etkin rol oynayan aydınları anlayabilmekle mümkündür. Bu çalışma da Osmanlının son dönemi ile erken Cumhuriyet dönemi Türk Milliyetçiliğinin en önemli düşünürlerinden birisi olan Ziya Gökalp’in, din ve milliyetçilik anlayışından yola çıkarak sosyolojik bir değerlendirme yapmak amacıyla hazırlanmıştır. Türk kültürü ve toplum bilimi üzerine önemli çalışmalara imza atan Gökalp’in düşünce ve yöntemleri günümüze kadar ulaşmış, Türk toplumu ve bilim insanları için kılavuz olmuştur. Türk düşünce tarihinde adını sıkılıkla duyuran Gökalp’in fikirleri, sadece kendi yaşadığı döneme değil, yeni kurulacak Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin oluşumuna da kaynaklık etmiştir. Nitekim Mustafa Kemal Atatürk’ün, “Bedenimin babası Ali Rıza Efendi, hislerimin babası Namık Kemal, fikirlerimin babası Ziya Gökalp’tir” sözü bu düşünceyi doğrular niteliktedir. Bu nedenle Türkiye Cumhuriyet’inin kurulmasında fikren öncülük etmiş bir insanının geçmişine etki eden olayların incelenmesi bu çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Ayrıca, onun yaşamının yine onun fikir dünyası üzerindeki tesirinden yola çıkarak, Fransız sosyologlardan etkilenmesi ile başlayan süreçte toplum analizlerinin anlaşılması açısından da bu çalışma önemli görünmektedir. Tarihe fikirleri ile öncülük eden şahsiyetlerin dönemin şartlarından etkilenmemesi oldukça imkansızdır. Bu nedenle Türk toplumunun zihin dünyasını hem milliyetçilik hem de din fikirleri ile şekillendiren Gökalp’in döneminin Osmanlı Devlet’inin düştüğü buhranlı durumdan etkilenmemesi de zordur. Dönemin şartlarını dikkate almadan yapılan çalışmalar yaşanılan tarihi anlamada da sorunlara yol açmaktadır. Bu anakronist anlayış hem dönemin şartlarını analiz etmede hem de günümüze etkilerini anlamada sakıncalar doğurmaktadır. Bu nedenle çalışma tarihsel sosyolojik analizi yine o dönemin şartlarıyla objektif bir şekilde analiz etmeyi hedeflemektedir.
Keywords
Abstract
In order to understand the socio-cultural structure of a society, researching its past and present clarifies the aim of a sociological study. It is only possible to analyze correctly this process by understanding the intellectuals who play an active role in the change/ transformation of that society. This study was conducted in order to make a sociological evaluation based on Ziya Gökalp’s understanding of religion and nationalism, one of the most important scholars of Turkish nationalism in the late Ottoman period and the early Republic. Gökalp's thoughts and methods are still influential today and act as a guide for Turkish scientists and society. Gökalp's ideas, who has frequently made a name for himself in the history of Turkish thought, have not only been a source of knowledge for his own period, but also for the formation of the new Republic of Turkey. As a matter of fact, the words of Mustafa Kemal Atatürk, "The father of my body is Ali Rıza Efendi, the father of my feelings Namık Kemal, the father of my ideas is Ziya Gökalp" confirms this idea. For this reason, the main purpose of this study is to examine the events which molded the key figure who pioneered the establishment of the Republic of Turkey. In addition, this study proves to be quite important in terms of understanding the social analysis in the process that started with the influence of French sociologists on his life and ideas. It is quite impossible for the personalities who pioneered history with their ideas not to be affected by contemporary circumstances. For this reason, it is difficult for Gökalp, who shaped the mentality of Turkish society with both nationalistic and religious ideas, not to be affected by the depressed situation of the Ottoman Empire. Studies carried out that do not consider the political climate of the period also hinder a clear understanding of history. This anachronistic approach possesses drawbacks in both analyzing the conditions of the period and understanding their effects on modern society. For this reason, the study aims to objectively investigate the historical and sociological analysis while taking into account the social atmosphere of that period.
Keywords
- Acet, Mehmet Tahir. Ziya Gökalp'te Din ve Milliyetçilik. Diyarbakır: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2014.
- Akyul, Nurettin. Ziya Gökelp'e Göre Din ve Değişim. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
- Baron, Salo Wittmayer. Modern Milliyetçilik ve Din. 1. Çeviren Mehmet Özay. İstanbul: Açılım Kitap Yayınları, 2007.
- Bircan, Ufuk. «Ziya Gökalp'in Felesefe Dersleri Üzerine.» Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 14 (2019): 37-53.
- Bolay, Süleyman Hayri. İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Çelebi, Ercan. «Atatürk ve Türk Dünyası.» Kastamonu Eğitim Dergisi 18, no. 1 (2010): 199- 208.
- Duru, Kazım Nami. Ziya Gökalp. İstanbul: MEB Yayınları, 1975.
- Gökalp, Ziya. Makaleler. Düzenleyen: Ferit Ragıp Tuncor. Cilt 8. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
- Gökalp, Ziya. Makaleler. Düzenleyen: Şevket Beysanoğlu. Cilt 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
- Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2014.
- Gökalp, Ziya. Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak. Konya: Tuna Kitabevi, 2009.
- Gözaydın, İştar, ve Nazlı Ökten Gülsoy. «Durkheim Sosyolojisinde Dinin Tarihsel ve Güncel Olanakları.» İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 3, no. 21 (2010): 1-15.
- Güngör, Erol. Ziya Gökalp ve Türkçülükte Din Meselesi Sosyal Meseleler ve Aydınlar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1993.
- Gürsoy, Şahin, ve İhsan Çapcıoğlu. «Bir Türk Düşünürü Olarak Ziya Gökalp: Hayatı, Kişiliği ve Düşünce Yapısı Üzerine Bir İnceleme.» Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47, no. 2 (2006): 89-98.
- Heyd, Uriel. Türk Milliyetçiliğinin Temelleri. Çeviren A. Gökçe Bozkurt. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2010.
- Heyd, Uriel. Ziya Gökalp'in Hayatı ve Eserleri. Çeviren Cemil Meriç. İstanbul: Sebil Yayınları, 1980.
- İnan, Ayşe Afet. Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk'e El Yazmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1969.
- İzzet, Mehmet. Milliyet Nazariyeleri ve Milli Hayat. 2. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1969.
- Keskin, Y. Mustafa. «Ziya Gökalp'in Din Anlayışı.» Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003): 101-118.
- Türköne, Mümtaz'er. Milletler ve Milliyetçilikler. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2012.
- Tütengil, Cavit Orhan. Ziya Gökalp Üstüne Notlar. 2. İstanbul: Varlık Yayınları, 1964.
- Tütengil, Cavit Orhan. Ziya Gökalp Üzerine Notlar. İstanbul: Çeltüt Matbaası, 1956.
- Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: ... Yayınları, 2001.
- Vakkasoğlu, Vehbi. Tarih Aynasında Ziya Gökalp. 3. İstanbul: Cihan Yayınları, 1984.
- Zorlu, Meltem. Türkçülük Temelinde Türkiye Cumhuriyeti'nin İdeologu Ziya Gökalp. Çorum: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
