Author :
Abstract
Sosyoloji, modern çağın sorunlarının ortaya çıkardığı yeni bir disiplindir. Sanayi devrimi ve büyük sosyal değişimler üzerine yapılan bilimsel çalışmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Saint Simon ve Comte'un pozitivist görüşlerini sistemleştiren Durkheim ve Marks gibi öncüler bu kabulde etkili oldu. Pozitivist anlayışa karşı çıkan Max Weber, sosyolojinin bir diğer öncüdür. Çalışmanın temel amacı, Türk sosyolojisinin gelişim ve kurumsallaşma sürecini tanıtmak ve eğitim programlarında hak ettiği ağırlığı taşımayan sosyoloji öğretiminin önemini vurgulamaktır. Bu çalışmada sosyolojinin bir bilim olarak ortaya çıkışı ve Türkiye'deki gelişim süreci değerlendirilmiştir. Bu amaçla sosyolojinin kuruluş süreci, kurumsallaşması ve okullaşması incelenmiş ve eğitim sistemindeki dönemsel gelişimi takip edilmiştir. Türk sosyolojisinin kökleri, Batılılaşma çabalarının tarihsel geçmişine dayanır. 19. yüzyılın sonlarına kadar devam eden toplumsal çalışmalar, Türk sosyolojisinin mayalanma ve oluşum dönemi olarak kabul edilebilir. Uzun bir döneme yayılan bu fermantasyon dönemi, 20. yüzyılın başlarında bilimsel bir zemin kazanmaya başladı. Kurucu isimlerden Gökalp, Comte’un Durkheim’ci yaklaşımını takip etti, diğer isim Prens Sabahattin’in ise Le Play’cı yorumuma uydu. Bu nedenle başlangıçta pozitivist bir temel üzerine kurulan Türk sosyolojisi bu özelliğini büyük ölçüde korumaktadır. Sosyoloji, Gökalp'in çabalarıyla üniversite programı üzerinden Türk eğitim sistemine girmiş ve kısa sürede öğretmen yetiştirme programlarında yer almıştır. Bu gelişmeyi, ortaöğretim programlarında yer bulması takip etmiştir. Başlangıçtan itibaren Türk sosyolojisinin, pozitivist, devletçi, batıcı, milliyetçi, siyasetle yakın ilişki içinde bulunması, özgünlüğünü kazanmasına engel olmuştur. Bunların sonucu olarak, aktarmacılık, bağımlılık, biyografik çalışmaların yetersizliği, ilgisizlik gibi sorunlar yüzünden eğitim programlarında hak ettiği yeri bulamamıştır.
Keywords
Abstract
Sociology is a new discipline created by the problems of the modern age. It has emerged because of scientific studies on the industrial revolution and major social changes. Pioneers like Durkheim and Marx who systematized Saint Simon's and Comte's positivist views were influential in this acceptance. Max Weber, who opposes the positivist mentality, is another pioneer of sociology. The main purpose of the study is to introduce the development and institutionalization process of Turkish sociology and to emphasize the importance of sociology teaching, which does not have the weight it deserves in educational programs. In this study, is evaluated the emergence of sociology as a science and development process in Turkey. For this purpose, the establishment process, institutionalization, and schooling of sociology has been examined, and its periodic development in the education system has been followed. The roots of Turkish sociology go back to the historical background of Westernization efforts. Studies on society continued until the end of the 19th century can be regarded as the development and formation period of Turkish sociology. This development period, which spread over a long period, started to gain a scientific ground at the beginning of the 20th century. Gökalp, one of the founders, followed Comte's Durkheimian approach, while the other name, Prince Sabahattin, followed Comte's Le Play interpretation. For this reason, Turkish sociology, which was founded on a positivist basis at the beginning, preserves this feature to a great extent. Sociology has entered the Turkish education system through the university program by the efforts of Gökalp and took part in teacher training programs in a short time. This development was followed by its inclusion in secondary education programs. Since the beginning, the fact that Turkish sociology is positivist, centralist-statist, westernist, nationalist and close relations with politics has prevented it from gaining its originality. As a result of these, it could not find its rightful place in educational programs due to problems such as transmission, addiction, insufficiency of biographical studies, and indifference.
Keywords
- Arslanoğlu, İbrahim (2001). Ortaöğretimde Sosyoloji Öğretimi, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, S.2, ss.63-89.
- Bulut, Yücel (2005). Türkiye’de Sosyoloji Sınıflamaları ve Ziya Gökalp, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, C.3, S.10: 91-103
- Büyüköztürk, Şener vd. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Celal Sahir (Erozan) (1329). Bilgi Mecmuası, İstanbul: Türk Bilgi Derneği [Matbaa-i Âmire].
- Cicioğlu, Hasan (1982). Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk ve Ortaöğretim, Ankara: A.Ü.D.T.C.F. Yayını. Çelebi, Nilgün (1991). Sosyoloji: Geçmişten Geleceğe, Milli Kültür, Sayı: 83, ss. 37-39
- Çelebi, Nilgün (2001). Sosyolojinin Türkiye’deki Kurumsallaşması, Bilim ve Ütopya, Haziran. 2001, S.84, ss.40-45
- Çelebi, Nilgün (2007), Sosyoloji Notları. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Çelebi, Nilgün (2008). Türkiye’deki Sosyoloji Dernekleri: Süreksizliklerin Ardındaki Süreklilik, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt. 6, Sayı. 11, s.,677-690
- Devellioğlu, Ferit (1978), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Doğuş Matbaası. Duru, Kazım Nami (1936). Sosyolojinin Unsurları, İstanbul: Devlet Basımevi.
- Ergun, Doğan (1973), 100 Soruda Sosyoloji El Kitabı, Ankara: Gerçek YayıneviErgün, Mustafa (1994), Eğitim Sosyolojisi, Ankara: Ocak Yayınları.
- Fichter, Joseph (2001). Sosyoloji Nedir? Çeviren; Nilgün Çelebi, Ankara: Atilla Kitabevi.
- Freyer, Hans (1977), İçtimai Nazariyeler Tarihi, Çeviren: Tahir Çağatay, 3. Baskı, Ankara: İkbal Matbaası.
- Giddens, Anthony (2012). Sosyoloji, Yayıma Hazırlayan, Cemal Güzel, İstanbul: Kırmızı Yayınları. Gökalp, Ziya (1968). Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Varlık Yayınları.
- Gurbetoğlu, Ali (2019). Türkiye’de Eğitim Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi, Eğitim Sosyolojisi, Ed: M. Akif Sözer, Ankara: Pegem Yayınları.
- Hanioğlu, M. Şükrü (1985). Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İstanbul: İletişim Yayınları.
- İbrahim Memduh (Seydol) (Müt). (1927). İçtimaiyat (Rene Worms), İstanbul: Letafet Matbaası.Kaçmazoğlu, H. Bayramoğlu (1991). ‘’1940-1950 Tarihleri Arasında Türk Sosyolojisi’’, SosyolojiDergisi, Cilt. 3, Sayı. 2. ss. 1-48. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/531/4881
- Kaçmazoğlu, H.Bayram (1999). Türk Sosyoloji Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Birey Yayıncılık.Kaçmazoğlu, H. Bayram (2015). Türkiye’de Sosyolojinin 100 Yıllık Birikimi Üzerine Bazı Tespitler, Sosyoloji Konferansları, S. 52, ss.29-55.
- Kasapoğlu, Aytül (1991), Yüksek Öğretimde Sosyoloji Eğitiminin Sorunları, Ankara: Ankara Üniversitesi
- Köktürk, Gökhan V. (2013). Türk Sosyolojisinde Metodolojik Değişmeler 1980-2003, İstanbul: Doğu Kitabevi.
- Kösemihal, Nurettin Şazi. (2014). Sosyolojide Yöntem. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, Cilt 2,Sayı 21-22 s. 1-16. (Yayın yılı 1967) https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/559/5498 Maarif Vekaleti (1340). Liselerin İkinci Devre Müfredat Programı, İstanbul: Matbaa-i Amire.
- Mardin, Şerif (2017), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908), İstanbul: İletişim Yayınları.
- Marshall, Gordon (2005) Sosyoloji Sözlüğü, Çev: Osman Akınhay, Derya Kömürcü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
- Mehmed İzzet (1927), Yeni İçtimaiyat Dersleri, İstanbul: Maarif Vekâleti (Devlet Matbaası).Meriç, Cemil (1996). Saint Simon, İlk Sosyolog, İlk Sosyalist, İstanbul: İletişim Yayınları. MEB (2009). Ortaöğretim Sosyoloji Öğretim Programı, Ankara: MEB Yayınları.
- Öncü, Ayşe (1998). "Evrenselcilik Mitosu ve Sosyal Bilimler.", Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Ed: Tanıl Bora, Semih Sökmen, İ. Kaya Şahin, İstanbul: Metis Yayınları, ss.53-66
- Özcan, Ufuk (2009). 1980 Sonrasında Türk Sosyolojisinde Değişen Temalar Üzerine Bazı Gözlemler, Sosyoloji Dergisi, cilt.3, sayı.19. ss. 227-236
- Özdemir, Çağatay (Ed). (2013). Türkiye’de Sosyoloji, 2. Baskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.Özden, Mehmet (2005). Mütareke Döneminde Sabahaddincilik: Meslek-i İçtimai Dergisi (1919- 1920), Kebikeç, S.20, ss.27-70
- Parin, Suvat. Demirci, Emin Yaşar (2014). Türkiye’de Yükseköğretimde Sosyoloji Öğretimi, Sosyoloji Dergisi, Cilt.3, Sayı. 29, ss. 365-382
- Slattery, Martin (2014). Sosyolojide Temel Fikirler, Yayına Hazırlayan: Ümit Tatlıcan- Gülhan Demiriz, 6. Baskı, İstanbul: Sentez Yayınları.
- Sucu, İlyas (2016). Türk Sosyolojisinin Kimliği: Kuruluş Döneminde Türk Sosyolojisinin Karakteristik Özellikleri, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı. 8, Güz, ss.259-280
- Şahin, Mehmet Cem (2017), Türk Sosyolojisinin Kısa Tarihi: Dönemler, Şahıslar ve Ana Yönelimler, İslami İlimler Dergisi, Yıl. 12, cİlt.12, sayı.1, ss.7-41.
- Şan, Mustafa Kemal (2008). “Korkut Tuna”, Türkiye’de Sosyoloji (İsimler-Eserler), (Derleyen: M. Çağatay Özdemir), Ankara: Phoenix Yayınevi.
- Şimşek, Hasan-Yıldırım, Ali (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- Tan, Mine (1987). Ortaöğretim kurumlarında sosyoloji öğretimi, Ortaöğretim kurumlarında sosyal bilimler öğretimi ve sorunları, 13- 15 Mayıs, ss. 167-191, Ankara: TED Yayınları.
- Tebliğler Dergisi, (1992). MEB Tebliğler Dergisi, Sayı:2368, cilt:55. 12 Ekim 1992.Tebliğler Dergisi, (1995). MEB Tebliğler Dergisi, Sayı:2444, cilt:58. 4 Aralık 1995.
- Tebliğler Dergisi (1996). MEB Tebliğler Dergisi, Sayı, 2455, cilt, 59. 17 Haziran 1996. Tebliğler Dergisi (2010). MEB Tebliğler Dergisi, Sayı:2629, cilt:73. Şubat 2010.
- Tebliğler Dergisi (2017). MEB Tebliğler Dergisi, Sayı:2717, cilt: 80. Haziran 2017.
- Türkdoğan, Orhan (1991). Kültür ve Sağlık Hastalık Sistemi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları Ülken, Hilmi Ziya (1992), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları
- Zebun, Bayhan (2012). Türkiye’de Sosyoloji Dersi Öğretim Programlarının Amaç ve İçeriklerininToplumsal Değişmeye Paralel Olarak Değişimi, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi GEFAD, C.32, S.1, ss. 157-170.
