Author :
Year-Number: 2016-20
Yayımlanma Tarihi: 2018-11-07 10:48:53.0
Language : Türkçe
Konu :
Abstract
Bu makalede XVI. yy.’ın meşhur Halvet şeyhlerinden Nûreddinzâde’nin yanlış gördüğü dinî ve tasavvuf kişi, grup ve akımlara karşı yaptığı tenkitleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Bu tenkitler, Nûreddinzâde’nin Şerhu menâzil adlı eserinden hareketle ortaya koyulmuştur. Bu tenkitlerin özelde tasavvuf düşüncesi genelde İslam düşüncesi adına güncelliğini koruduğu ve faydalı olduğu söylenebilir.
Keywords
Abstract
In this artcle, XVI. The critcs of the religious and mystcal people, groups and movements which Nûreddinzâde, one of the famous Halvet sheikhs of the nineteenth century, mistakenly perceived. These critcisms are based on the work of Nûreddinzâde's Şerhu menâzil. It can be said that these critcisms are especially useful and preserved in the name of Islamic thought in general.
Keywords
- 1 Süleyman Uludağ, Tasavvuf ve Tenkit, Dergah Yay., İstanbul, 1. Baskı, 2014, s. 25, 27.
- 2 Ekrem Demirli, “Gazzâlî ve Tasavvuf”, Gazzâlî Konuşmaları, Haz. M. Cüneyt Kaya, Küre Yay., 2. Baskı, İstanbul, 2013, ss. 265-274.
- 3 Bkz. Ebu’l-Alâ Afîfî, Tasavvuf İslam’da Manevî Hayat, trc. Ekrem Demirli, Abdullah Kartal, İstanbul, 2009, s. 109. Ayrıca ilk dönemlerden itibaren tasavvufun şeriat ve hakikat karşısındaki serüveni için bkz. Abdullah Kartal, Tasavvufun Oluşumu: Şeriat-Hakikat İlişkisi, Bursa, 2015, s. 272.
- 7 Nûreddinzâde, ŞM, vr. 56a-57b; Zahir ve batın kavramlarının tasavvufî açıdan hangi an- lamlara geldiğiyle ilgili olarak bkz. Dilaver Selvi, “’Her Ayetin Bir Zahiri Bir Batını Vardır’ Hadisindeki Zahir ve Batın Kavramları Üzerine Değerlendirmeler”, Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, C. XI, Sayı 2, Samsun, 2011, ss. 7-41.
- 8 Hasan Onat, “İbâhiyye”, DİA, İstanbul, 1999, c. XIX, s. 253-254.
- 11 Zındık, âlemin kadîm olduğunu ileri süren, Allah’ı yahut Allah’ın birliğini ve âhireti inkâr ettiği halde inanmış gibi görünen kimseleri ifade eden bir terim. Bkz. Mustafa Öz, “Zındık”, DİA, C. XXXXIV, İstanbul, 2013, s. 390-391.
- 15 Nûreddinzâde, ŞM, vr. 123b-124a. Hücvirî, dünya menfaati elde etmek amacıyla sûfî gibi görünenler için “mustasvif” terimini kullanır ve onları gerçek sufilere kıyasla sinek ve kurtlara benzetir. Bkz. Hücvirî, Keşfü’l-Mahcûb, trc. Esad Abdülhâdî Kandil, Beyrut, 1980, s. 231.
- 21 Nûreddinzâde, ŞM, vr. 37a, 61a-62a, 105b, 130a-131a. “Kitap ve sünnetin emrettiği isit- kametin gerçekleşmesini sağlayan en mühim faktör edebdir. Mutasavvıfların, sahibini utanılacak şeylerden muhafaza eden sağlam bir his ve irade olarak tarif ettikleri edeb, onların şeriat sınırlarını korumada önem verdikleri hususlardan biridir ve istikameti korumaya yarar.” Bkz. H. Kamil Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul, 2004, s. 38.
- 22 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, TTK Yay., 10. Baskı (Tıpkıbasım), Ankara, 2011, c. II, s. 230; Faruk Sümer, Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türkleri’nin Rolü, Ankara, 1992, s. 33.
- 23 Uzunçarşılı, “Osmanlı Tarihi”, c. II, s. 309-310, 346-347, 450; İsmail Hami Danişmend, Kronoloji, İstanbul, 1971, c. II, s. 123-125, 130; Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Ankara 1992, s. 134, 186.
- 25 Abdülbaki Gölpınarlı, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Eti Yayınevi, 1966, s. 48; Şaban Er, Edirne-Simâvne Kâdîsı Emir İsrail’in Oğlu Şeyh Bedreddin Hakkında Son Söz, İstanbul: Kutup Yıldızı Yay., 2016, s. 555-556.
- 26 Bu iddialarla ilgili olarak bkz. Mıchel Balivet, “Şeyh Bedreddin: Tasavvuf ve İsyan”, Çev. Ela Gültekin, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000, s. 103, 117-118; Ocak, Zındıklar ve Mülhidler, s. 197; Franz Babinger, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, Çev. İlhami Yazgan, Ankara, 2013, s. 107.
- 27 Atâî, Hadâyiku’l Hakâyik fî Tekmileti’ş- Şakâyik, Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul, 1989, s. 89.
- 28 Ma’şûkî ile ilgili iddialar için Bkz. Reşat Öngören, Osmanlılarda Tasavvuf, s. İz Yayıncılık, İstanbul, 2000, 293-294. Karamânî ile ilgili iddialar için Bkz. Age, s. 302-303.
- 29 La’lîzâde Abdülbâki, Sergüzeşt, Sad. Tahir Gâlip Seratlı, Kardelen Yay., Konya, 2010, s. 46-49; Vicdânî, Tomâr-ı Turuk-i Aliyye: Melâmilik, Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, İstanbul, 1338-1340s. 55. Hamza Balî hakkındaki yorumlar için ayrıca bkz. Abdülbaki Gölpınarlı, Melâmîlik ve Melâmîler, İstanbul, 1931, ss. 72-77; Ali Bolat, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İstanbul, 2003, ss. 330-332. Uzunçarşılı’ya göre Hamzavîlerde bilhassa Bedreddin Simâvî’nin tesiri vardır. A. mlf., Osmanlı Tarihi, C. III, s. 348.
- 32 Nûreddinzâde, Şerhu’l-vâridât, vr. 8b, 9a, 24b. İbn Haldun’a göre insanı hidayete erdirme niteliğine en çok şeriat sahiptir. İlk sufiler böyle düşünür ve keşfen gaybı idrak ettikleri zaman bile bundan hiç bahsetmezlerdi. Bkz. İbn Haldun, Şifâu’s-Sâil: Tasavvufun Mahiyeti, trc. Süleyman Uludağ, İstanbul, 1977, s. 258. Ayrıca bkz. Süleyman Uludağ, Tasavvuf Kültüründe Keşif ve Keramet, İstanbul, 2008, ss. 35-48.
- 33 Nathalıe Clayer-Alexandre Popovic, “Osmanlı Döneminde Balkanlardaki Tarikatlar”, Os- manlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Haz. Ahmet Yaşar Ocak, TTKY, Ankara, 2005, s.
- 34 Bkz. Tufan Gündüz, “Sofyalı Bali Efendi’nin Safevîlere Dair Rüstem Paşa’ya Gönderdiği Mektup”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2010, sayı: 56, Alevilik özel sayısı, s. 203-210.
- 35 M. Şerefeddin Yaltkaya, “Bedreddin Simavî”, MEBİA, Eskişehir, 1997, c. II, s. 445. Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, İstanbul, 2004, s. 198. Kaynaklar
- Babinger, Franz, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, Çev. İlhami Yazgan, Ankara, 2013.
- Balivet, Mıchel, Şeyh Bedreddin: Tasavvuf ve İsyan, Çev. Ela Gültekin, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
- Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İstanbul, 2003.
- Clayer, Nathalıe – Popovic, Alexandre, “Osmanlı Döneminde Balkanlardaki Tarikatlar”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Haz. Ahmet Yaşar Ocak, TTKY, Ankara, 2005.
- Danişmend, İsmail Hami, Kronoloji, İstanbul, 1971, c. II.
- Demirli, Ekrem, “Gazzâlî ve Tasavvuf”, Gazzâlî Konuşmaları, Haz. M. Cüneyt Kaya, Küre Yay., 2. Baskı, İstanbul, 2013.
- Şaban Er, Edirne-Simâvne Kâdîsı Emir İsrail’in Oğlu Şeyh Bedreddin Hakkında Son Söz, İstanbul: Kutup Yıldızı Yay., 2016.
- Gölpınarlı, Abdülbaki, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Eti Yayınevi, 1966.
- Gündüz, Tufan, “Sofyalı Bali Efendi’nin Safevîlere Dair Rüstem Paşa’ya Gönderdiği Mektup”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2010, sayı: 56, Alevilik özel sayısı, s. 203-210.
- Hücvirî, Keşfü’l-Mahcûb, trc. Esad Abdülhâdî Kandil, Beyrut, 1980.
- İbn Haldun, Şifâu’s-Sâil: Tasavvufun Mahiyeti, trc. Süleyman Uludağ, İstanbul, 1977.
- Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, İstanbul, 2004.
- Kartal, Abdullah, Tasavvufun Oluşumu: Şeriat-Hakikat İlişkisi, Bursa, 2015.
- La’lîzâde Abdülbâki, Sergüzeşt, Sad. Tahir Gâlip Seratlı, Kardelen Yay., Konya, 2010.
- Ocak, Ahmet Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıl- lar)”, Ankara 1992.
- Onat, Hasan, “İbâhiyye”, DİA, İstanbul, 1999, c. XIX, s. 253-254.
- Öngören, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf, s. İz Yayıncılık, İstanbul, 2000.
- Öz, Mustafa, “Zındık”, DİA, C. XXXXIV, İstanbul, 2013, s. 390-391
- Selvi, Dilaver, “’Her Ayetin Bir Zahiri Bir Batını Vardır’ Hadisindeki Zahir ve Batın Kavramları Üzerine Değerlendirmeler”, Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, C. XI, Sayı 2, Samsun, 2011, ss. 7-41.
- Uludağ, Süleyman, Tasavvuf ve Tenkit, Dergah Yay., İstanbul, 1. Baskı, 2014.
- -------------------------, Tasavvuf Kültüründe Keşif ve Keramet, İstanbul, 2008.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, TTK Yay., 10. Baskı (Tıpkıbasım), Ankara, 2011, c. II.
- Yaltkaya, M. Şerefeddin, “Bedreddin Simavî”, MEBİA, Eskişehir, 1997, c. II, s. 445.
- Yılmaz, Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul, 2004.
