Author :
Abstract
Bu çalışmada, 2001-2011 yılları arasında toplam 597 hutbe kadın söylemi bağ- lamında incelenmiştir. Hutbeler dini konuların yanı sıra milli ve sosyal konulara da değinmektedir. Hutbe konularının içinde kadın temasıyla doğrudan veya dolaylı ilişkili hutbe sayısı 161’dir. Bunlardan sadece 13’ü doğrudan kadınla ilgilidir. Kadınla doğrudan ilgili hutbeler daha çok özel günlerle ilişkilendirilmiştir. Eş, anne, kız çocuğu veya birey olarak kadın alt kimliklerinin hiç birinde negatif bir vurguya rastlanmamıştır. Kadına veya kız çocuklarına ayırımcılık ve kötü muamele yapılmaması, saygı ve sevgi gösterilmesi çağrısı ağırlıklıdır. Hutbelerde geçen kadın isimleri de hep olumlu örnek olarak yer almıştır. Genel olarak Diyanet hutbelerinde kadına ilişkin pozitif bir söylemin egemen olduğu söylenebilir
Keywords
Abstract
In this study, 597 khutbas which were delivered between 2001-2011, are analysed in the context of women discourse. Khutbas basically undertake the religious issues along with social and natonal issues as well. Throughout thisstudy it is identfed that, in general, the language which underlines the sexual discriminaton was avoided in khutbas. Hence the issues were considered without any classifcaton of male or female but it was in general. Total number of khutbas that are directly or indirectly related to women are 161 but only 13 are directly related. Those directly related khutbas are generally concerned about the issues related to the peculiar occasion of women. None of a negatve emphasis was observed within the sub-identtes such as wife, mother, daughter or woman as an individual. The discriminaton and abuse against women and girls were called to be avoided and respect and love towards them was intensively encouraged. On the other hand the epitome references of woman characters given in the khutbas were always of a positve example. We may say that, generally the discourse of woman in Diyanet Khutbas is dominantly favorable and constructve in nature.
Keywords
- 1 Diyanet İşleri Başkanlığı, Strateji Planlama ve Yönetimi Geliştirme Daire Başkanlığı’nın ve- rilerine göre, 30.03.2011 tarihi itibariyle; Diyanete bağlı, faal olan cami sayısı 80.042’dir. Bunların, 76.344’inde Cuma ve Bayram namazları kılınmaktadır.
- 3 Mehmet Yaşar, “Günümüz Cuma Hutbelerinin Din Eğitim Açısından Değerlendirilmesi” (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995; Celaleddin Acuner, “Mehmet Akif’in Mev’ize ve Hutbelerinin Din Eğitimi Unsurları”(yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995; Mehmet Suna,” Günümüz Cuma Hutbelerinin Toplumu Eğitmedeki Etkisi” (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996; Yunus Emre Gördük, “Yaygın Din Eğitiminde Hutbeler”(yüksek lisans tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001; Muhammet Döner, “Yaygın Din Eğitiminde Hutbelerin Rolü” (yüksek lisans tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
- 4 Murat Gökalp, “İlk Dönem Hadis ve İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Veda Hutbesi Rivayet- lerinin Tetkiki” (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001; Ümran Deniz, “T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yayınladığı Hutbelerdeki Hadislerin Tahrici ve Tahlili (1995-2000)” (yüksek lisans tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002; Yusuf Ay, “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yayınladığı Hutbelerdeki Hadislerin Tahrici ve Genel Değerlendirilmesi (2001-2004)” (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008; Ahmet Aslantaş, “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbelerinde Kullanılan Hadislerin Tahriç ve Tenkidi (2001-2005)” (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
- 5 Mehmet Selman Malkoç,” Nuğbetu’r-Raşşaf min Hutbeti’l-Keşşaf’ın Tahkiki”, (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.
- 6 Kasım Kocaman, “Dini İletişimde Hutbe” (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
- 7 Zuhal Özdural, “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Cuma Hutbelerinde Kadına İlişkin Söylemler. Aydın Kadınların Değerlendirmesiyle” (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006, s. .3.
- 8 Yusuf Taşan, “Dini Tebliğde Hutbenin Yeri ve Hz Peygamber’in Hutbe Tarzı” (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
- 9 İbrahim Işık, ” Ömer b. Abdulaziz’in Hutbelerinin Arap Dili ve Edebiyatındaki Yeri ve Değeri” (yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
- 10 Ceren Kenar, “Bargaining between Islam and Kemalism: An Investigation of Official Islam Through Friday Sermons” (yüksek lisans tezi), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
- 11 Örneğin bir tezin alt başlığı. ‘Aydın Kadınların Değerlendirmesiyle’ şeklindedir. (Özdural, 2006)
- 12 Bunun nedenleri şunlardır: 2004 yılında artık gün ( Şubat 29 gün) vardır ve yılın ilk ayı ocağın 2. ve son ayı aralığın 31. günün cumaya denk gelmektedir. Yani 53 gün, cumaya denk gelmiş ve cuma hutbesi okunmuştur. Yine 2010 yılının ilk (1 ocak) ve son (31 aralık) günlerinin cuma gününe rastlamasından dolayı bu yılda da cuma hutbesi 53 kez okunmuştur. Bunlara bayram hutbeleri de eklenince bu yıllarda okunan hutbe sayısı 55 olmuştur. 2006 yılında ise hem ocak hem de aralık aylarında Kurban bayramı olduğundan iki Kurban bayramı hutbesi okunmuştur. Buna bir Ramazan bayramı 52 de cuma hutbesi eklenmesiyle bu yılda da okunan hutbe sayısı 55 olmuştur. Sonuçta 11 yılda toplam 597 hutbe okunmuştur.
- 13 B.02.1.DİB.0.12.00.01/203-02-230 sayılı ve 17.02.2006 tarihli Başkan Prof. Dr. Ali Barda- koğlu imzalı talimat.
- 14 B.02.1.DİB.0.12.00.01/015-1089 sayılı ve 05.10.1999 tarihli Başkan Mehmet Nuri Yılmaz
- 16 19 Ekim 2011 Hakkâri Çukurca’da şehit olan 24 asker dolayısıyla 21.10.2011 günkü cuma hutbesinin konusu.
- 17 23.10.2011 Van Erciş Depremi üzerine 28.10.2011 adlı cuma hutbesi.
- 18 http://www.sabah.com.tr/Yasam/2011/11/25/kadina-sidetine-hayir-hutbesi
- 21 http://gundem.milliyet.com.tr/kur-an-kurslarinda-12-yas-siniri-kalkti/gundem/gundem- detay/08.04.2012/1525497/default.htm şöyle yazılmıştır: 28 Şubat darbesi ürünlerinden biri olan Kur’an kurslarına giden çocuklara 12 yaş sınırı getiren uygulama sona erdi. Diyanet, Kur’an Kursları Yönetmeliği’ni değiştirerek küçük çocukların Kur’an kurslarına gitmemesi için uygulanan yaş sınırına son verdi. Buna göre artık çocuklar okulların tatil olduğu zamanlarda velisinin isteğine bağlı olarak Kur’an kurslarına gidebilecek.
- 22 Örneğin; 30 Ağustos Zaferi için hazırlanan bir hutbe başlığı “Vatan, Millet, Devlet… İlelebet”tir ( 29.08.2003) .
- 24 1999 yılında okunan hutbeleri içerik analizine tabi tutan bir çalışmada, hutbelerin dini olduğu kadar milli karakter de taşıdığı belirtilmiştir. Söz konusu dini ve milli gün ve gecelerin oranını % 40 olarak vermiştir (Onay, a.g.e., 3). Son 11 yıl içinde bu oran %36’dır.
- 27 2010 yılı verilerine göre; Başkanlıkta 3.724 bayan görev yapmaktadır. Bunlardan 11’i İl Müftü Yardımcısı, 1’i Din İşleri Yüksek Kurul Uzmanı, 64’ü Din Hizmetleri Uzmanı, 249’u vaiz, 3.325’i Kur’an Kursu Öğreticisi olarak çalışmaktadır (Diyanet İşleri Başkanlığı İstatistikleri 2010, s. 23).
- 29 Örneğin “iffet” konusunu işleyen hutbelerden “Züleyha Karşısında Yusuf Olmak” (16.12.2011) başlıklı hutbeyi bir kadın hutbe yazarı kaleme almıştır. Aynı konuyu işleyen erkek yazarın başlığı ise “İffet İnsanını Süsüdür” (08.07.2005). “Konuşma üslubunu” konu edinen hutbenin kadın yazarının başlığı “Sözü Güzel Söyleme”(09.09.2011), erkek yazarın başlığı “Söz Söyleme Sorumluluğu”dur (05.09.2003). “Namaz”ı konu edinen hutbenin kadın yazarının başlığı “Namazı Miraç Kılabilmek” (01.07.2011), erkek yazarın başlığı ise “Namazın Önemi”dir (10.05.2002; 09.07.2010).
- 33 Örneğin 27.07.2001 tarihli “Çalışmanın Önemi” başlıklı bir hutbe.
- 35 Örneğin 31.08.2001 tarihli “Evliliğin Önemi”, 23.08.2002 tarihli “Evlilik Müessesesi ve Ailenin Korunması”, 04.07.2003 tarihli “Nikâh ve Düğünlerimiz” başlıklı hutbeler.
- 36 Örneğin 20.06.2008 “Kuran Öğretimi ve Yaz Kuran Kursu” adlı hutbe.
- 37 Örneğin 28.03.2008 tarihli “Yaşlılara Saygı Diminizin Emri” başlıklı hutbe.
- 41 Bu hutbeler içinde iki hutbe (11.05.2007 ve 02.05.2008) her ne kadar anneler günü için okunmuşsa da içerik anne ile değil aile ile ilgilidir. Dolayısıyla bu hutbeler doğrudan kadın ile ilgili hutbeler içinde zikredilmemiştir.
- 44 Kadına karşı uygulanan şiddet; ırk, kültür, coğrafya, din, eğitim fark etmeden her toplum- da görülmektedir. İngiltere’de 2004 yılında yayınlanan bir araştırma, şiddet en geniş anlamıyla kullanıldığında, 16-59 yaş arası kadınların %45’i yaşamının bir döneminde, %26’sı da son yılında en az bir kez bireylerarası şiddete maruz kaldığını ortaya koymuştur (Wallby ve Jonathan, , 2004: 11). 2010 yılında yayınlanan başka bir araştırmada ise aynı yaş grubunda Almanya’da yaşayan Türk kadınlarının %3,3’nün son bir yıl içinde aile içi fiziksel şiddete maruz kaldığını ortaya koymuştur (Demir, 2010: 102).
- 45 597 hutbenin tümünde kadınların olumsuz örnek olarak verilişi şu şekildedir: 13.09.2002’de sözde durma ile ilgili hutbede “ipliğini eğirip sonra bozan kadın”; 26.09.2003 deki takva ile ilgili hutbede “kadınlarda başka kadınları alaya almasın” ifadeler yer almıştır. 09.07.2004 tarihli adalet ile ilgili hutbede hırsızlık yapan kadına ceza verilmemesi için gelenlere Peygamberimizin cevabından; 10.04.2009 tarihli hutbe de Peygamberimizin hayvanlara merhametinden bahsederken “kedisini aç bırakan kadının cezalandırılacağı” sözleri yer almıştır. Bütün bu örneklerde, kadını olumsuzlayandan ziyade konunun olumsuzluğu önplandadır. Yani failden çok fiile dikkat çekilmektedir.
- Acuner, C. (1995). Mehmet Akif’in Mev’ize ve Hutbelerinin Din Eğitimi Unsurları (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Aslantaş, A. (2009). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbelerinde Kullanılan Hadislerin Tahriç ve Tenkidi (2001-2005) (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Ay, Y. (2008). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yayınladığı Hutbelerdeki Hadislerin Tahrici ve Genel Değerlendirilmesi (2001-2004) (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Aygün, D. (2011). “24-25 Mart İl Müftüleri Semineri”, Ankara.
- B.02.1.DİB.0.12.00.01/015-1089 sayılı ve 05.10.1999 tarihli Başkan Mehmet Nuri Yılmaz imzalı talimat.
- B.02.1.DİB.0.12.00.01/203-02-230 sayılı ve 17.02.2006 tarihli Başkan Prof. Dr. Ali Bardakoğlu
- Bilgin, N. (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi Teknikler ve Örnek Çalışmalar, Ankara: Siyasal Kitapevi.
- Demir, Z. (2010). Almanya’da Yaşayan Türk Kadınları. Durumları, Sorunları, Din ve Diyanet Al- gıları, Ankara: DİB Yayınları.
- Deniz, Ü. (2002). T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yayınladığı Hutbelerdeki Hadislerin Tahrici ve Tahlili (1995-2000) (Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Döner, M. (2004). Yaygın Din Eğitiminde Hutbelerin Rolü (Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Eyüboğlu, A. (2011). “Kadına Şiddete Diyanet Hutbesi” Milliyet Gazetesi, 28.11.2011
- Fairclough, N. (2004). Analysing Discourse, Textual Analysis for Social Research, Londan and New York: Routledge.
- Gökalp, M. (2001). İlk Dönem Hadis ve İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Veda Hutbesi Rivayetle- rinin Tetkiki (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Gördük, Y.E. (2001). Yaygın Din Eğitiminde Hutbeler (yüksek lisans tezi), Harran Üniversitesi
- http://gundem.milliyet.com.tr/kur-an-kurslarinda-12-yas-siniri-kalkti/gundem/gundemde- tay/08.04.2012/1525497/default.htm
- Işık, İ. (2008). Ömer b. Abdulaziz’in Hutbelerinin Arap Dili ve Edebiyatındaki Yeri ve Değeri (yük- sek lisans tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kenar, C. (2011). Bargaining between Islam and Kemalism: An Investigation of Official Islam Through Friday Sermons (yüksek lisans tezi), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kocaman, K. (2006). Dini İletişimde Hutbe (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kripendorff, K. (2004). Content Analysis. An Introduction to Its Methodology, 2. Edition, London and New Delhi: Sage Publications.
- Malkoç, M. S. (1990). Nuğbetu’r-Raşşaf min Hutbeti’l-Keşşaf’ın Tahkiki (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Onay, A. (2004). “Diyanet Hutbelerinin Muhteva Analizi, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 1999 Yılı Hutbeleri Örneği”, İslami Araştırmalar Dergisi, c,17, sayı:1.ss. 1-13
- Özdural, Z. (2006). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Cuma Hutbelerinde Kadına İlişkin Söylemler. Aydın Kadınların Değerlendirmesiyle (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
- Paçacı, İ. (2006). “Hutbe”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dini Kavramlar Sözlüğü, Ankara: DİB Yayınları.
- Suna, M. (1996). Günümüz Cuma Hutbelerinin Toplumu Eğitmedeki Etkisi (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Taşan, Y.(2007). Dini Tebliğde Hutbenin Yeri ve Hz Peygamber’in Hutbe Tarzı (yüksek lisans tezi),
- Wallby, S. ve Jonathan, A. (2004). Domestic violence, sexual assault and stalking: Findings from the British Crime Survey, London: Home Office Research, Development and Statistics Directorate.
- Yaşar, M. (1995). Günümüz Cuma Hutbelerinin Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
