Author :
Abstract
İkinci Meşrutyet Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun kurtuluşu için her türlü konunun en ince ayrıntsına kadar incelendiği çok önemli bir zaman dilimidir. Buna binaen dönemin aydınları mensubu oldukları süreli yayınlarda genellikle “Bu devlet nasıl kurtulur?” sorusunun cevabını aramışlardır. Bu aydınlardan biri olan Ahmet Ağaoğlu, hem Kafasya bölgesini hem Avrupa’yı hem de Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerini bizzat yaşayarak gören ender şahsiyetlerden birisidir. Nitekim Ağaoğlu bu üç farklı coğrafyada elde etiği tecrübeleri harmanlayarak daima mensubu bulunduğu Türk toplumunun istfadesine sunmaya gayret etmiştir. Bu araştırmada onun ailede, mekteplerde, camilerde yapılan din eğitim ve öğretimine nasıl baktığı, neleri eleştirdiği ve hangi hususlara dikkat çektiği üzerinde durulmaktadır.
Keywords
Abstract
Second Consttutonal Era is a very important tme frame in which the smallest detail of the subject for the salvaton of the Otoman Empire are examined. Accordingly, intellectuals of the period ofen called to answer the queston “how to save this state?” in the membership of periodicals of the tme. One of these intellectuals, Ahmet Agaoglu, which is one of the rare fgures that has seen and as well as lived in the last period of the Otoman Empire and in Europe and in Caucasus region. Indeed, Agaoglu always endeavor to offer the experience obtained from these three different geographical to the beneft of Turkish society that has been a member of it. In this study, his point of view on how the teaching of religious educaton at family, schools, mosques are done and of what he critcized and which maters he draws atenton are discussed.
Keywords
- (**) Bu makale; "Ahmed Ağaoğlu ve Eğitim Görüşleri" adlı yüksek lisans tezinden yararla- nılarak hazırlanmıştır. Ayrıca bu araştırmada Türk Yurdu mecmuası ile ilgili dipnotlarda verilen bilgilerde adı geçen derginin Tutibay yayınları tarafından 2000 yılında Ankara’da bastırılan (1-7. Ciltleri) kullanılmıştır.
- 1 İran’da ve bazı Türk toplumlarında kullanılan bir soyluluk ünvanıdır. Bir başka deyişle kişi- nin ve mensubu bulunduğu ailenin asaletini vurgulayan bir kavramdır. Mirzaların toplum içerisindeki yeri ve önemi ile ilgili geniş bilgi için bkz. Hakan Kırımlı, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1996, s. 17-19.
- 2 Ağaoğlu’nun büyük amcası olan Mirza Mehmet, onun deyimiyle “bütün aile üzerinde bir hakim-i mutlaktı. Onun her sözü, beraber yaşayan ve en azından kırk kişiden ibaret olan bütün aile efradı için bir kanundu. Mirza Mehmet, çok mutaassıb ve dindar” bir kişiliğe sahipti. Bu bilgi için bkz. Yusuf Akçura, Yeni Türk Devletinin Öncüleri (1928 Yılı Yazıları), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001, s. 202.
- 6 Geniş bilgi için bkz. Şeref Göküş, II. Meşrutiyet Dönemi Türkçülük Akımında Eğitim, Din Eğitim ve Öğretimi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2013, s. 114-124.
- 7 Geniş bilgi için bkz. Yusuf Sarınay, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2004, s. 56-66; François Georgeon, Türk Milliyetçiliği’nin Kökenleri ve Yusuf Akçura, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Çev: Alev Er, İstanbul, 1996.
- 8 Bazı kaynaklarda “Fedai” olarak da zikredilmektedir. Örnek olarak bkz. Yusuf Akçura, Türk- çülük: Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, Türk Kültür Yayını, İstanbul, 1978, s. 205.
- 9 Bu derneklerin kurulma süreci ve yaptıkları faaliyetlerle ilgili geniş bilgi için bkz. Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1984, s. 346350; Ahmet Temir, Yusuf Akçura, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1987, s. 41-46; Şükrü Hanioğlu, “Türkçülük”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.5, İstanbul, 1985, s. 1394-1399.
- 10 İngilizler Ağaoğlu’nun Malta’ya sürgün edilmesinin sebebini “Asayişi bozmak ve Ermeni- lere zorbalık” olarak dile getirmişlerdir. Bu konu ile ilgili daha fazla bilgi için bkz. Süreyya Ağaoğlu, Öğretmen Gafur, Varlık Yayınları, İstanbul, 1953, s. 27-37; Ziya Gökalp, Malta Konferansları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Haz: M. Fahrettin Kırzıoğlu, Ankara, 1977, s. 2122.
- 12 Nebioğlu Yayınları, Çev: Hasan Ali Ediz, İstanbul, 1959.
- 14 Ağaoğlu’nun Malta sürgünü esnasında yazdığı yazılarından ibarettir. Bu yazılar Türk Yur- du dergisinde belirli aralıklarla yayınlanmıştır. Bu yazıların kitap halindeki ilk basımı Türk Yurdu Matbaası, İstanbul, 1927. (İkinci baskı aynı isimle Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, İstanbul, 1972).
- 34 Bu konuda daha geniş bilgi için bkz. Ahmed Ağaoğlu, İslâmlıkta Kadın, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, 1959; Aynı yazar, “Aile Münakaşaları”, Cumhuriyet, 16-17 Ağustos 1934; Aynı Yazar, “Ocak Ülküsü”, Cumhuriyet, 26 Şubat 1935; Aynı Yazar, “Türk Kadını”, Akın, 11 Ağustos Kaynaklar
- Ağaoğlu, Ahmed, (1959). İslâmlıkta Kadın, Çev: Hasan Ali Ediz, İstanbul: Nebioğlu Yayınları.
- Ağaoğlu, Süreyya, (1953). Öğretmen Gafur, İstanbul: Varlık Yayınları.
- Akçalı, Pınar, (2003). “Türk Kimliğinin İki Öncü İsmi: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp”, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları-Bildiriler, Haz: H. Dündar Akarca, Ankara: Türksoy Yayınları.
- Akçura, Yusuf, (2001). Yeni Türk Devletinin Öncüleri (1928 Yılı Yazıları), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- …………, (1978). Türkçülük: Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, İstanbul: Türk Kültür Yayını.
- Aslan, Betül, (2000), I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine “Kardaş Kömeği (Yardımı)” ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Hanioğlu, Şükrü, (1985). “Türkçülük”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.5, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Georgeon, François, (1996). Türk Milliyetçiliği’nin Kökenleri ve Yusuf Akçura, Çev: Alev Er, İstan- bul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Gökalp, Ziya, (1977). Malta Konferansları, Haz: M. Fahrettin Kırzıoğlu, Ankara:Kültür Bakanlığı
- Göküş, Şeref, (2013). II. Meşrutiyet Dönemi Türkçülük Akımında Eğitim, Din Eğitim ve Öğretimi, Ankara: (Basılmamış Doktora Tezi).
- Gülseven, Fahreddin, (1996), “İdealist Bir Cumhuriyetçi: Ahmet Ağaoğlu”, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Kuruluş ve Gelişmesine Hizmeti Geçen Türk Dünyası Aydınları Sempozyumu Bildirileri, (23-26) Mayıs, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
- Kırımlı, Hakan, (1996). Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Landau, Jacob M. (2000). “Kültürel ve Siyasi Pan-Türkizm”, Yeni Türkiye, Ankara: 6/33, Mayıs- Haziran.
- Lewis, Bernard, (1984). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Özcan, Ufuk, (2002). Ahmet Ağaoğlu ve Rol Değişikliği (Yüzyıl Dönümünde Batıcı Bir Aydın), İstanbul: Donkişot Yayınları.
- Sakal, Fahri, (1999). Ağaoğlu Ahmed Bey, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Sarınay, Yusuf, (2004). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, İstanbul: Ötüken
- Shissler, A. Holly, (2005). İki İmparatorluk Arasında Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye, Çev: Taciser Ulaş Belge, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
- Şimşir, Bilal, (1985). Malta Sürgünleri, Ankara: Bilgi Yayınları.
- Temir, Ahmet, (1987) Yusuf Akçura, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Ülken, Hilmi Ziya, (2001). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları.
- Yüce, Nuri, (1988). “Ahmet Ağaoğlu”, İslam Ansiklopedisi, C.1, Haz: Komisyon, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
