Author :
Abstract
Bu çalışmada iktsadi tutum ve davranışları belirleyen ve dönüştüren zihniyet olgusunun anlam evreni ortaya koyularak, Türk toplumunun egemen iktsadi zihniyet tpolojilerinin belirlenmesi amaçlanmıştr. Araştrmada veri toplama aracı olarak “Kişisel Bilgi Anket” ve “İktsadi Zihniyet Ölçeği” bölümlerinden oluşan bir anket formu kullanılmıştr. Bu anket formu, Bat Akdeniz Bölgesi’nde “tabakalı, basit tesadüf örnekleme” yoluyla 1058 kişiye uygulanmıştr. Saha çalışmasından elde edilen veriler, madde tutum derecesi bakımından analiz edilmiştr. Araştrmamızda ortaya çıkan bu egemen iktsadi zihniyet tplerinin, varsayımsal bir açıklama çabası olduğu, bu bakımdan bundan sonra yapılacak olan çalışmalara kaynaklık edebileceği düşünülmektedir.
Keywords
Abstract
The aim of this study is to determine dominant economic mentality types of Turkish society by revealing the universe of meaning which determines and changes the economic attudes and behaviors. As a means of data collecton, a survey form is used which consists of two parts, personal informaton survey and economic mentality scale. The survey form is applied with “stratfed simple random sampling method” on 1058 people living in West Mediterranean Region of Turkey. The data obtained from feldwork were analyzed in terms of the item ftng level. These dominant economic mentality types, emerged in our study, are presumptve explanaton effort and in this respect, it is thought that they can be source to other studies in the future
Keywords
- 2 Ludwing von Mises, İnsan Eylemi: İktisat Üzerine Bir İnceleme, Çev.İsmail Aktar, Liberte Yayınları, Ankara, 2008, s.91.
- 4 Sabri Orman, Gazali’nin İktisat Felsefesi, İnsan Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2007, s.14. (Sabri Orman’dan alınan bu bilgiler din ve iktisat ilişkisi üzerinedir. Biz bu çalışmada bunu zihniyet ve iktisat ilişkisi üzerinden ele aldık.)
- 5 Gaston Bouthoul, Zihniyetler: Kişi ve Toplum Açısından Zihin Yapılarına Dair Psikososyo- lojik Bir İnceleme, Çev. Selmin Evrim, İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1975, s.21.
- 6 K. Marx’tan Aktaran: Peter L. Berger ve Thomas Luckmann, Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi, Çev. Vefa Saygın Öğütle, Paradigma Yayıncılık, İstanbul, 2008, s.9.
- 7 Ruh hali Alphonse Dupront’un kullanmış olduğu bir kavramdır. Lucien Febvre, Rabelais adlı kitabında ise zihinsel alet kutusundan söz etmiştir. (Aktaran: Fernand Braudel, Uygarlıkların Grameri, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Kitabevi, Ankara, 1996, s.46.)
- 8 Victor Turner, süreçlerin açık adet ve kurallarla belirlenmediği, koşullandırılmadığı veya yönlendirilmediği durumlarda, devreye sosyo-kültürel süreçteki ana akımın veya eğitim modellerinin değil, sübjektif paradigmaların girdiğini belirtmektedir. Ona göre bu tür paradigmalar, taşıyıcıların davranış biçimini ve zamanlamasını etkilemektedir. Victor Turner, Dramas, Fields, And Metaphors: Symbolic Action In Human Society, Cornell University Press, New York, 1975, p.67. Şerif Mardin de bu bakış açısından hareketle kök paradigmaların iki işlevinden söz eder: Birincisi, “kişisel davranışlara rehber teşkil eden ve ideal bir toplumun görünümünü veren ‘haritalar’ olarak”; ikincisi, “kültür çantasında yer alıp bireyin toplumsal kurallara ve konumlara ilişkin algılamasıyla birlikte, görüntüleri, sesleri ve renkleri anlamlandıran araçları birbirleriyle kaynaştıran başlıklar olarak.” Şerif Mardin, Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim, Çev. Metin Çulhaoplu, İletişim Yayınları, 12. Baskı, İstanbul, 2007, s.20.
- 9 Pierre Bourdieu, “habitus” kavramını ise şu anlamda kullanmaktadır: “Tarihin bir ürü- nü olan habitus, tarihin ürettiği şemalara uygun bireysel ve kolektif pratikler -daha fazla tarih- üretir. Her organizmada algı, düşünce ve eylem şemalı biçiminde tortulaşmış geçmiş deneyimlerin aktif mevcudiyetini sağlar, pratik doğruluğunu ve onların zamanda sabitliğini bütün resmi kurallar ve açık normlardan daha güvenilir biçimde sağlama eğilimindedir.” P. Bourdieu’dan Aktaran: Nicos Mouzelis, “Katılımcı-Toplumsal Bütün Sorunu: Parsons, Bourdieu, Giddens”, Güney Çeğin ve diğerleri (der.), Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007, s.189.
- 14 G. Santayana’dan Aktaran: Erving Goffman, Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu, Çev. Barış Cezar, Metis Yayınları, İstanbul, 2004, s.63.
- 15 Etyen Mahçupyan, Batı’yı Anlamak: Zihniyet, Değişim ve Kriz, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008, s.13.
- 17 Alex Mucchielli, Zihniyetler, Çev. Ahmet Kotil, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991, s.7.
- 23 Werner Sombart, Burjuva: Modern Ekonomi Dönemine Ait İnsanın Ahlaki ve Entelektüel Tarihine Katkı, Çev. Oğuz Adanır, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2008, s.20.
- 24 Sabri F. Ülgener, İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, Derin Yayınları, İstanbul, 2006, s.5.
- 25 Phil Zuckerman, Din Sosyolojine Giriş, Çev. İhsan Çapcıoğlu ve Halil Aydınalp, Birleşik Kitabevi, Ankara, 2006, s.154.
- 27 Weber’den Aktaran: Sabri F. Ülgener, Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, Derin Yayınları, İstanbul, 2006, s.20.
- 40 M. Weber’den Aktaran: Doğan Özlem, Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji, İnkılâp Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2001, s.189. Weberyan bakış açısıyla- veya öznelci mikro sosyologlar gibi- bireyin iradi, bilinçli bir biçimde davrandığını, eylemlerinin rasyonel olduğunu ve buna göre etkileşimde bulunduğunu ileri süren bir anlayıştır. Hatırlanacağı gibi Weber’e göre, “başka her etkinlik gibi toplumsal etkinlik de şu dört biçimde belirlenebilir: a) amaç bakımından ussal (zweckrational) olacak biçimde, dış dünyadaki nesnelerin ya da başka insanların davranışlarına ilişkin beklentiler, iyice düşünülüp taşınılmış özel amaçlara ussal olarak ulaşmak için ‘koşul’ ya da ‘araç’ gibi kullanılarak; b) değer bakımından ussal (wertrational) olacak biçimde, kendi başına, başka deyişle doğurduğu sonuçtan bağımsız olarak değer taşıyan belli bir davranışın saltık bir içsel değer -ahlâki, güzelduyusal, dinsel ya da başka nitelikte- taşıdığına inanılarak; c) somut tutku ve duyguların etkisinde duygusal olarak (affektuel) ve özellikle de heyecanlarla; d) geleneksel (traditional) olarak, başka deyişle uzun süreler uygulanıp alışkanlık durumuna gelerek.” (Weber, Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, s.44.)
- 44 L. Strauss’tan Aktaran: Önal Sayın, İnsan Faktörünün Sosyal ve Ekonomik Gelişmelerdeki Yeri ve Önemi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, 1983, s.74, 75.
- 47 Ömer Yılmaz, “Tasavvuf Kültüründe İnsan-Dünya İlişkisi”, Tasavvuf, S.18 (8), 2007, s.198.
- 48 Şerif Mardin, “Ideology and Religion in The Turkish Revolution”, International Journal of Middle East Studies, Cambridge University Press, Vol. 2, No.3, 1971, p.208.
- 49 Marcel Mauss, Sosyoloji ve Antropoloji, Çev. Özcan Doğan, Doğu-Batı Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2006, ss.362, 363.
- 50 “Burjuva erdemleri” kavramı W. Sombart’a; “kapitalist zihniyet” veya “kapitalist ruh” kavramı ise M. Weber’e aittir. Bkz: W. Sombart, Burjuva: Modern Ekonomi Dönemine Ait İnsanın Ahlaki ve Entelektüel Tarihine Katkı, Çev. Oğuz Adanır, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2008; Max Weber, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, Çev. Zeynep Gürata, Ayraç Yayınevi, Ankara, 1999.
- 51 W. Sombart’tan Aktaran: F. Braudel, Maddi Uygarlık: Gündelik Hayatın Yapıları, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara, 2004, s.519.
