Babasının Mecnûn’u Kâbe’ye Götürmesi: Nizamî Hamsesi’nden Bir Hikâyenin Tasvirlerinin İkonografik İncelemesi
Author:
Abstract
Türk-İslam dünyasında kitap resimleme geleneğine bakıldığında, bazı edebî eserlerin daha çok ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlar arasında hamse türünün kurucusu olarak kendisinden sonra gelen birçok şaire rehberlik eden Nizamî Gencevî’nin Hamsesi ilk sırada yer alır. Eserin yazıldığı dönemde çok sevilmesi, sürekli kopya edilerek çoğaltılması ve kitap resimleme geleneğinin başladığı en erken yüzyıllardan itibaren neredeyse bütün saraylarda resimli nüshalarının hazırlanması bu esere ayrı bir önem katar.
Hamse’nin 3. Mesnevisi olan ve 584 (1188) yılında Şirvanşah Celâlüddevle Ahsitân’ın isteği üzerine dört aydan kısa bir sürede Farsça kaleme alınan Leylâ ile Mecnûn Mesnevisi’nden “Babasının Mecnûn’u Kâbe’ye Götürmesi” hikâyesinin tasvirleri, bu araştırmanın ana konusunu oluşturmaktadır.
Şahruh, Baysungur, Muhammed Cuki, eşi İsmet el-Dünya, Şah İsmail, Şah Tahmasp, Ebülgazi Bahadır Han gibi önemli sanat hamilerinin himayesinde gerçekleştirilen resimli el yazması üretimi, bütün İslam coğrafyasında Nizamî Hamsesi’nin ne kadar çok sevildiğini gösterir. Aralarında Berlin Staatliche Museen, Dublin Chester Beatty Library, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, St. Petersburg Hermitage Müzesi, Londra British Museum, Londra Royal Asiatic Society, Walters Art Museum, Metropolitan Museum of Art gibi önemli müze ve kütüphanelerdeki elyazmalarında bulunan, bu hikâye ile ilgili resimler seçilerek, ikonografisi üzerinde çalışılmıştır. Bu çalışmada, bulunabilen en erken örnekler 1420 tarihinden başlayıp, 17.yüzyıl ile sınırlandırılmıştır. Timurlular, Safevîler, Türkmenler, Özbekler gibi önemli hanedanlıkların kitabhanelerinde, Şiraz, Herat, Tebriz, Kazvin, Buhara üsluplarında betimlenen bu resimler, ikonografinin nasıl bir gelişim gösterdiği hakkında bilgi verir. Aynı konunun kompozisyondaki bazı değişikliklerle birlikte, Nizamî Hamse’si dışında Falnâme, Mecalis’ül-Uşak gibi başka eserlerde de kalıp olarak kullanılması, geleneksel tasvir sanatının sürekliliğinin belirlenmesi bağlamında da büyük önem taşır.
Keywords
Abstract
Abstract
When the tradition of book illustration in the Turkish-Islamic World is considered, it is seen that some literary works stand out more. Among these, Khamseh of Nizami Ganjavi, who guided many poets after him as the founder of the Khamseh genre, takes the first place. The fact that the work was loved so much at the time it was written, constantly copied and reproduced, and that its illustrated copies were prepared in almost all palaces from the earliest centuries when the tradition of book illustration began, adds a special importance to this work.
The main subject of this research is the miniatures of the story “Majnun Taken By His Father To The Ka'bah” from Layla and Majnun Masnavi, which is the third masnavi of the Khamsa, written in Persian in less than four months at the request of Shirvanshah Celâlüddevle Ahsitân in 584 (1188).
The production of illustrated manuscripts under the auspices of important art patrons such as Shahruh, Baysungur, Mohammed Cuki, his wife Ismet al-Dunya, Shah Ismail, Shah Tahmasp, Ebülgazi Bahadir Khan shows how much Khamseh of Nizamî is loved through all over the Islamic geography. The pictures that portray the story of "Majnun Taken By His Father To The Ka'bah" in the illustrated manuscripts in important museums and libraries, among which are Berlin Staatliche Museen, Dublin Chester Beatty Library, Istanbul Topkapi Palace Museum Library, St. Petersburg Hermitage Museum, London British Museum, London Royal Asiatic Society, were selected and their iconography has been studied. In this study, the earliest examples available have been limited to the ones that date from 1420 to the 17th century. These paintings depicted in the court ateliers of important dynasties such as Timurids, Safavids, Turkmens, Uzbeks, Shiraz, Herat, Tabriz, Kazvin, Bukhara give information about how iconography has evolved. Apart from Khamsa of Nizami, the use of the same subject as a pattern, with some changes in composition, in works such as Falnâmeh, Majalis al-‘Ushshaq, is also of great importance in terms of determining the continuity of the traditional miniature painting.