RAHMÂNÎ NEFHALAR VE İRFÂNÎ YORUMLAR: ZAMANIN DEĞER(LENMES)İ VE DEĞERLENDİRİLMESİ ÜZERİNE: “NEFEHÂT HADÎSİ VE ŞERHİ”
Author :
Abstract
İslam’ın amelî hayatında zamanın değeri, değerlenmesi ve değerlendirilmesi üzerine, özellikle ‘vakitlerin safâsı’nı ıskalamama azmiyle yaşayan ibnü’l-vakt mü’milerin/sûfîlerin, önemini başkalarına nazaran daha iyi kavradıkları “Nefehât-ı Rahmet Hadîsi”ni farklı tarîkleri ve irfânî yorumuyla ele almaya çalıştık. Mükafaatı âhiretteki ‘sevâb hazineleri’nden olacağı Kitap ve Sünnet’te bildirilmiş olan kesbî sâlih amellerden farklı olarak, zamanı, zemini, mekânı veya miktarı itibariyle tamamen sürpriz olarak el-Mennan’ın ‘minen hazîneleri’nden tamamen vehbî tarzda ihsan edilen, rutin dışı “rahmet nefhaları”nın (manevî esintilerinin) ne olduğu, neler getirdiği, ne zaman esebileceği ve onlara nasıl mazhar olunabileceğine dair sahasının erbâbı ehl-i marifet ve ehl-i hakikat ulemânın tecrübî irfanlarına ve keşfî beyanlarına müracaat ettik. Elde ettiğimiz bilgilerden bir kısmını, ‘içerik, nitelik ve nicelik’ bakımından derleyip akılları ‘tafsilatta boğmamak gayesi’yle, icmâl üzere özetle değerlendirerek, umûmun istifadesine açık ilmî bir makale halinde hazırlamış ve sunmuş olduk. Fıkıh, tasavvuf ve hadis ilmiyle yakından ilişkili olan makalemiz, bir hadis tahkiki ve hadis şerhi mahiyetinde ilmî bir çalışmadır. Ayrıca esmâ-i hüsna kitaplarındaki gibi elMennân ism-i cemîlinin bir izahıdır. Mennân’ın minen hazinelerinden rahmet nefhalarıyla tecelli keyfiyetini ortaya çıkarmaya çalışan bir araştırma yazısıdır.
Keywords
Abstract
The purpose of this article is to investigate the active life of Islam or practice of ibadat (amel). We have explained the evaluation of time, time value and its importance in our ibadat. Especially, Sufi who try to reach the most valuable time in the day (vakitlerin safâsı) they understood and evaluated it than more than other Muslims. We also discussed about the Hadith of Allah's Merciful Breeze “Nefehât-ı Rahmet’’ and its varieties in this article. Kur'an and Hadith reported that the reward of righteous deeds will find us without our act and surprise (el-Mennan) in the afterlife (ahirat). We referred to some Islamic scholars who explain about Allah's Merciful Breeze and el-Mennan in their books and the narrative of the spiritual journey (Keşfiyat). We have reached a lot of information about them and classified them depending on their content, quality, quantity, topic, and significance. Our article, which is closely related to Islamic science as fiqh, tasawwuf and hadith, is a scholarly work in the verification (analysis) and explanation of the Hadith. It is also an investigation and elucidation of al-Mennân, as is explained in other books on the names of Allah. Further, it is a research essay that attempts to reveal the manifestation of merciful breeze from Mennân's secret treasures.
Keywords
- 65 Abdülkadir Geylânî, el-Fethu’r-Rabbânî (Sohbetler, 61. Sohbet), çvr. Yaman Arıkan, Uyanış Yayınevi, İstanbul, 1985, s.449.
- 76 Abdurrahman Câmi’, Nefahâtü’l-Üns, s. ; R. Rahmeti Arat,“Hakim Ata”, İslam Ansiklope- disi, c. V/I, s. 101; İbrahim Hakkul, Bakirgon Kitobi, s. 76; Mustafa Kara, “Hakim Ata”, DİA., c. 13, s. , İstanbul, 1997.
- 93 Enes’den Rivayetle: Tirmizî, el-Emsâl 6 (2869); Ahmed b. Hanbel, 3/130 (12349), 3/143 (12483), 4/319 (18901); Taberânî, el-Mu’cemu’l-Evsat, 4/231 (4058); Ebu Ya’lâ, el-Müsned, 6/380-381 (3717), 6/191 (3475); el-Kuzâî, Müsnedü’ş-Şihâb, 2/277 (1352); er-Râmhürmüzî, el-Emsâl, s.75 (72); er-Râmhürmüzî, el-Muhaddisü’l-Fâsıl, 1/105 (69), 1/346; Tayâlisî, el-Müsned, 1/270 (2023); İbnü Abdilber, et-Temhîd, 20/254 (200), 20/253 (197) –ilk ‘mesel’ kelimesi olmaksızın-; İbnü Asâkir, Târîhu Medîneti Dımeşk, 43/16; Deylemî, elFirdevs, 4/129 (6041); el-Kuzâî, Müsnedü’ş-Şihâb, 2/276 (1351); Ebu’ş-Şeyh el-Esbehânî, el-Emsâl fi’l-Hadîsi’n-Nebevî, s.382 (330). “İsnadı hasendir.” İbn-i Ömer’den: el-Kuzâî, Müsnedü’ş-Şihâb, 2/276 (1349, 1350, 1351); Ebu Nuaym, Hilyetü’l-Evliya, 2/231 (183); Hakîm-i Tirmîzî, Nevâdiru’l-Usûl, 9/92 (122); Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, 10/68 -Taberânî’den-. Imrân b. Husayn’dan: Bezzâr, el-Müsned, 9/23 (3527). Ammâr b. Yâsir’den: el-Bezzâr, el-Müsned, 4/244 (1412); İbn-i Hibbân, es-Sahih, 16/209 (7226); et-Tayâlisî, el-Müsned, 1/90 (647); İbnü Abdilber, et-Temhîd, 20/253 (197). Ebû Necîd (Nüceyd)’den: Taberânî, el-Mu’cemu’l-Evsat, 4/78 (3660). Osman’dan: er-Râmhürmüzî, el-Muhaddiü’l-Fâsıl, 1/106 (70). Heysemî: “Taberânî’nin senedinde Ubeys b. Meymûn vardır ki, metruktür.” demiştir. Tirmizî: “Bu vecihten hasen-garip hadistir.” demiştir. Şevkânî: “Tirmizî bu hadisi kavî bir isnatla tahriç etmiştir. Ebu Ya’lâ’nın zayıf bir senetle rivayet ettiği bu hadisi İbn-i Hibbân da sahih olarak tahriç etmiştir.” demiştir. (Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, 9/229). Şuayb el-Erneût: “Şahitleriyle hasen hadistir.” demiştir. Elbânî ise: “Hasen-Sahih hadistir.” demiştir.
- 96 Ebu Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, 7/285; İbnü’l-Cevzî, Sıfatü’s-Safve, 1/45; Kâdî Iyâz, Tertîbü’l- Medârik ve Takrîbü’l-Mesâlik, 1/6; İbnü’l-Mukri’, Mu’cem, s.143 (142); İbnü Abdilber, etTemhîd, 17/429; el-Irâkî, el-Muğnî an Hamli’l-Esfâr, 1/545 (2109); Sehâvî, el-Mekâsıdü’lHasene, 1/217 (720); Ali el-Kâri’, el-Masnû’ fî Ma’rifeti’l-Hadîsi’l-Mevdû’, s.125 (201); elĞazzî, el-Ceddü’l-Hasîs, s.149 (299); Şevkânî, el-Fevâidü’l-Mecmûa, s. 508 (113); İbnü’lAttâr, Tuhfetü’t-Tâlibîn, s.1 (Mukaddime). Ahmed b. hanbel, bu sözü Süfyan’ın sözü olarak değil, onun ulema veya halk arasında böyle denildiğini söylediği şeklinde kaydetmiştir (Ahmed b. Hanbel, Kitâbü’z-Zühd, s.326; Ahmed b. Hanbel, el-Vera’, s.76). Ahmed b. Hanbel demiştir ki: Ben de Süfyan b. Uyeyne’nin “Sâlihlerin anıldıkları yere rahmet iner.” dediğini işittim ve ona “Bu sözü, kimden naklediyorsun?” dedim. O da “Ulemâdan” cevabını verdi. Ebu’l-Fazl el-Mukri’, Ehâdîs fî zemmi’l-Kelâmi ve Ehlihî, 5/174 (964), Dâru Atlas li’nNeşr ve’t-Tevzî’, Riyaz, 1996; Şemsüddin Ebu Abdillah Muhammed b. Müflih el-Makdisî el-Hanbelî, el-Âdâbü’ş-Şer’iyye, s.262. İbnü’l-Cevzî, Sıfatü’s-Safve’nin mukaddimesinde, Süfyan b. Uyeyne’nin sözü olarak nakletmiştir. Bkz. es-Sâlihî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd,
- Aclûnî, İsmail b. Muhammed el-Cerrâhî, Keşfü’l-Hafâ, thk. Ahmed Kallâş, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1405/1985.
- Abdurrahman Câmi’, Nefahâtü’l-Üns Min Hadaratil Kuds, çev. Kamil Candoğan-Sefer Malak, İstanbul, 1971.
- Abdurrahman-ı Tağî, İşaretler, Hzlyn: Mehmed Ildırar, Umran Yayınları, İstanbul, 1995.
- Abdürrezzak Kaşânî, Elf Makamı (Herevî’nin Menâzilü’s-sâirîn içinde) çvr. Abdürrezzak Tek, Emin Yayınları, Bursa, 2008.
- Abdürrezzâk el-Baytâr, Hılyetü’l-Beşer fi Târîhi’l-Karni’s-Sâlisi Aşer, Matbûâtü Mecmeı’l-Lüğati’l- Arabiyye, Dımeşk, 1413/1993.
- _______ ez-Zühd, Dâru’r-Reyyân, Kâhire, 1408/1987.
- _______ el-Vera’, thk. Zeyneb İbrahim, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1983-1403.
- Aksarâî, Ahmed b. Muhammed, Hucecü’l-Kur’ân, Dâru’r-Râidi’l-Arabî, Beyrut, 1402/1982.
- Ali el-Kâri’ Molla el-Hanefî, Mirkâtü’l-Mefâtîh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001/1422.
- _______ el-Masnû’ fî Ma’rifeti’l-Hadîsi’l-Mevdû’, thk. Abdülfettâh Ebu Ğudde, 2. Baskı, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1398/1978.
- _______ el-Esrâru’l-Merfûa fi’l-Ahbâri’l-Mevzûati’l-Ma’rûf bi’l-Mev’ûzâti’l-Kübrâ, Müessesetü’r- Risâle, Beyrut, 1391/1971.
- Arat, R. Rahmeti “Hakim Ata”, İslam Ansiklopedisi, c. V/I, İstanbul, 1950.
- Bediüzzaman Said-i Nursî, Risâle-i Nur Külliyâtı, [Lem'alar, Mektûbât, Mesnevî-i Nuriye, Sözler, Tarihçe-i Hayat], Nesil Yayınları, İstanbul, 2006.
- _______ Mesnevî-i Nuriye, çvr. Ümit Şimşek, Nesil Yayınları, İstanbul, 2009.
- Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Musa, Şuabü’l-İman, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1410/1990.
- _______ ed-Deavâtü’l-Kebîr, Menşûrâtü Merkezi’l-Mahtûtât, Kuveyt, 1414/1993.
- _______ ez-Zühdü’l-Kebîr, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1417/1996.
- _______ el-Edebü’l-Müfred, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 1409/1989.
- Cebecioglu, Ethem, Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü, 5. Basım, Ağaç Yayınları, İstanbul, 2009.
- Deylemî, Ebu Şucâ’ Şîrveyeh b. Şehrdâr b. Şîrveyeh el-Hemezânî İlkiyâ, el-Firdevs bi Me’sûri’l- Hitâb, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1406//1986.
- Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, Kahire, 1408/1988.
- _______ el-Muğnî an Hamli’l-Esfâr, Mektebetü’t-Taberiyye, Riyad, 1415/1995.
- Ebu’l-Fazl el-Mukri’, Abdurrahman b. Ahmed b. el-Hasen, Ehâdîs fî zemmi’l-Kelâmi ve Ehlihî, Dâru Atlas li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, nşr. Nâsır b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Cüdey’, Riyad, 1417/1996.
- Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. Müsennâ el-Mevsılî et-Temîmî, el-Müsned (Müsnedü Ebî Ya’lâ), Dâru’l-Me’mun li’t-Türâs, Dımeşk, 1404/1984.
- Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatler, 4. Baskı, İFAV, İstanbul, 1994.
- Ezherî, Muhammed Beşîr Zâfir, Tahzîru’l-Müslimîn, thk. Fevvâz Ahmed Zümrelî, Dâru’l-Kitâbi’l- Arabî, Beyrut, 1406/1985.
- Fahruddin Râzî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer et-Teymî eş-Şâfiî, Mefâtihu’l-Ğayb (et- Tefsîru’l-Kebîr), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2000.
- _______ Mizânü’l-Amel, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1404/1983.
- _______ Meâricü’l-Kuds, Dâru’l-İttifâki’l-Cedîde, Beyrut, 1395/1975.
- Geylânî, Abdülkadir, eş-Şâfiî el-Hanbelî, el-Ğunye li Tâlibî Tarîki’l-Hakki Azze ve Celle, Thk: Fe- rec Tevfik el-Velid, Mektebetü’ş-Şarku’l-Cedîd, Bağdat, tsz.; Gunyetü’t-Tâlibîn li Tarîki’lHak, çvr. A. Faruk Meyan, 7. Baskı, Berekat Yayınları, İstanbul, 1981.
- _______ el-Fethu’r-Rabbânî (Sohbetler, 61. Sohbet), çvr. Yaman Arıkan, Uyanış Yayınevi, İstan- bul, 1985.
- Ğazzî, Ahmed b. Abdülkerim b. Suûdî el-Izzî el-Âmirî, el-Ceddü’l-Hasîs, thk. Fevvâz Ahmed Züm- relî, Dâru İbn Hazm, Beyrut, 1418/1997.
- Kannevcî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî, Ebcedü’l-Ulûmi’l- Veşiyyi’l-Merkûm fî Beyâni Ahvâli’l-Ulûm, thk. Abdülcebbâr Zekkâr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1398/1978.
- Hâkim-i Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîheyn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1411/1990.
- Hakîm-i Tirmîzî, Nevâdiru’l-Usûl fî ma’rifeti ehâdîsi’r-resûl, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1412/1992.
- Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekir Ebu’l-Hasan, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, Kâhire, 1407/1987.
- İbrahim Hakkul - Sayfuddin Rafiddin, Bakirgon Kitobi, Taşkent, 1991.
- _______ el-İstizkâr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1420/2000.
- _______ Câmiu Beyâni’l-Ilmi ve Fadlihî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1398/1978.
- İbn-i Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasan b. Hibetullah eş-Şâfiî, Târihu Medîneti Dımeşk, Dâru’l- Fikr, Beyrut, 1415/1995.
- İbn-i Arabî, Muhyiddin, Kitâbü’l-Ma’rife (Marifet Kitabı), Çvr. Abdülaziz Mecdî Torun – Hüseyin Şemsi Ergüneş, İz Yayıncılık, İstanbul, 2008.
- İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, Sıfatü’s-Safve, thk. Mahmud Fâhûrî – Dr. Muham- med Ravvâs Kal’acî, Dâru’l-Ma’rifet, Beyrut, 1979/1399.
- _______, el-Ğâye fî Şerhi’l-Hidâye fî İlmi’r-Rivâye, Mektebetü Evlâdi eş-Şeyh li’t-Türâs, /2001.
- İbnü Ebiddünya, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed el-Kuraşî el-Bağdâdî, el-Ferec ba’de’ş-Şid- det, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1414/1993.
- İbn-i Ebî Şeybe, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed el-Absî el-Kûfî, Musannefü İbni Ebî Şeybe, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1409/1989.
- İbn-i Hibbân, Muhammed et-Temimî el-Bestî, Sahîhu İbn-i Hibbân, Müessesetü’r-Risâle, 2. Bas- kı, Beyrut, 1414/1993.
- _______ es-Sikât, Dâru’l-Fikr, 1395/1975.
- İbn-i Huzeyme Muhammed b. İshak Ebu Bekr es-Sülemî en-Nîsâbûrî, Kitâbü’t-Tevhîd, Mektebetü’r-Rüşd, Suudiarabistan, 1414/1994.
- İbn-i Kayyim el-Cevziyye, Şifâü’l-Alî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1398/1978.
- _______ Tarîku’l-Hicreteyn, Dâru İbn-i Hazm, ed-Dimâm, 1414/1994.
- _______ Telhîsü Kitâbi’l-İstiğâse (er-Reddü alâ el-Bekrî li İbn-i Teymiyye), Mektebetü’l-Ğurabâi’l- Eseriyye, Medine, 1417/1996.
- İbnü’l-Mülakkin Sirâcüddin Ebu Hafs Ömer b. Ali, el-Mukni’ fî Ulûmi’l-Hadîs, Dâru Fevvâz, Suu- diarabistan, 1413/1992.
- Kara, Mustafa, “Hakim Ata”, DİA., c. 13, s. , İstanbul, 1997.
- Kâsım İbnü Selam el-Herevî, Ğarîbü’l-Hadîs, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, 1396/1976.
- Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe, Keşfü’z-zunûn, Beyrut, 1402/1982.
- Kâvâkcî, el-Lü’lüü’l-Mersûs, thk. Fevvâz Ahmed Zümrelî, Dâru’l-Beşâir, Beyrut, 1415/1994.
- Kelâbâzî, Tâcü’l-İslâm Ebu Bekir Muhammed b. İshak Buharî, et-Tearruf li Mezhebi Ehli’t-Tasav- vuf, thk. Ahmet Şemsüddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1413/1993.
- Kurtubî Ebu Abdillah Muhammed, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân (Tefsir-i Kurtubî), Dâru Âlemi’l- Kütüb, Riyad, 1423/2003.
- Lâlikâî, Hibetullah b. Hasen et-Taberî, Kerâmâtü Evliyâillah, thk. Dr. Ahmed Sa’dü’l-Hammân, Dâru Tayyibe, Riyad, 1412/1992.
- Makdisî, Ebu Muhammed Abdülğınâ, et-Terğîb fi’d-Duâ, Dâru İbni Hazm, Beyrut, 1416/1995.
- Muhammed b. Dervîş b. Muhammed el-Hût el-Beyrûtî eş-Şâfiî, Esne’l-Metâlib, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
- Muhammed b. Tâhir el-Makdisî, Zahîratü’l-Huffâz, Dâru’s-Selef, Riyad, 1416/1996.
- Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdurrauf b. Tâcü’l-ârifîn b. Ali, Feyzü’l-Kadir Şerhu Câmii’s- Sağîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1415/1994.
- _______ et-Teysîr bi Şerhi’l-Câmii’s-Sağîr li’s-Suyûtî, Dâru’n-Neşr (Mektebetü’l-İmami’ş-Şâfiî), 3. Baskı, Riyad, 1408/1988.
- Müttekî, Alauddîn Ali b.Husâmüddîn el-Hindî, Kenzu’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Efâl, Müessetü’r-Risâle, Beyrut, 1413/1993.
- Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. İbn Şuayb, Sünen-i Nesâî, Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Halep, 1406/1986.
- Nisâbûrî, Nizâmüddin el-Hasen, Ğarâibü’l-Kur’ân ve Reğâibü’l-Fürkân (Tefsir-i Nisâbûrî), Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416/1996.
- _______ Emsâlü’l-Hadîsi’l-Merviyye ani’n-Nebiyyi sallallâhü aleyhi ve sellem, Müessesetü’l- Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1409/1989.
- Sadreddin Konevî, en-Nefehâtü’l-İlâhiyye (İlahî Nefhalar), çvr. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İs- tanbul, 2004.
- Safûrî Abdurrahman b. Abdüsselam eş-Şâfiî, Nüzhetü’l-Mecâlis ve Müntehabü’n-Nefâis, thk. Abdülhamîd Ahmed Hanefi, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Kahire, 1379/1959.
- Sâlihî, Şemsüddin Ebu Abdillah Muhammed b. Yusuf eş-Şâmî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd fî Sîrati Hayri’l-Ibâd ve Zikrü Fadâilihî ve A’lâmi Nübüvvetihî ve Ef’âlihî ve Ahvâlihî fi’l-Mebdei ve’l-Meâd, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvid, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut. 1414/1993.
- Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, el-Mekâsıdü’l-Hasene, Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1405/1985.
- _______ ed-Dürrü’l-Mensur, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1404/1983.
- Sübkî, Tâcüddin b. Ali b. Abdülkâfî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ, Dâru Hicr, 1413/1992.
- Şa’rânî, Abdülvehhâb, el-Envâru’l-Kudsiyye fî Ma’rifeti Kavâidi’s-Sûfiyye (Tasavvu Kâideleri: Kudsî Nurlar), Çvr. Yahya el-Abbâsî – Süleyman Taş, Yasin Yayınevi, İstanbul, 2006.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l-Evtâr, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1393/1973.
- Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-Kebîr, Mektebetü’l-Ulûm-i ve’l-Hi- kem, Musul, 1404/1983.
- _______ el-Mu’cemu’l-Evsat, Dâru’l-Harameyn, Kâhire, 1415/1995.
- _______ el-Mu’cemu’s-Sağîr, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, 1405/1985.
- _______ ed-Duâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1413/1992.
- Taşköprüzâde, Ahmed Efendi, eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1395/1975.
- Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1995.
- Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, thk. Şuayb el- Erneût – Muhammed Nuaym, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413-1993.
- _______ Târihu’l-İslam, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1407/1987.
- Zerkânî Muhammed b. Abdülbâki, Şerhu’l-Allâme ez-Zerkânî alâ el-Mevâhibi’l-Ledünniyyeti bi’l-Minehı’l-Muhammediyye), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan, 1417/1996.
